مجاميع ديگر يافت شده است ، بهتر مى توان درك كرد . با اين حال ، مؤلّف بحار الأنوار ، بر آن است كه سند اين دو حديث ، سختْ ضعيف است . اين دو حديث ، آشكارا با دو آموزه موجود در فقه اماميه نخستين ، مرتبط هستند : اين كه همه حرم مكّه ، براى كسانى كه بيرون از آن قرار دارند ، قبله به شمار مى رود ، و ديگر اين كه مردم عراق هنگام نماز بايد اندكى به چپ متمايل شوند ـ عملى كه به «تياسُر» شناخته شده است ـ . هر چند اينك تياسر ، متروك شده ، اين مسئله ميان عالمان طى قرن ها بحث هايى برانگيخته است . در دوران صفوى ، اين بحث ، مشخصا چرخش جالبى يافت . نخست اظهار شد كه تبيين به دست داده شده در اين حديث ، در بهترين حالت ، مناقشه انگيز است ، و بعدها تبيين كاملاً تازه اى از تياسر پيشنهاد شد . مهم ترين جنبه اين تبيين تازه ، آن بود كه بر شاهدى باستان شناختى استوار بود .

1 . احاديث

كلينى در بخش نوادر الكافى ـ كه تقريبا در انتهاى كتاب الصلاة قرار گرفته است ـ ، اين حديث را نقل مى كند : ¹ عَلى بْنُ مُحَمَّدٍ رَفَعَهُ قالَ : قيلَ لِأبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام : لِمَ صارَ الرَّجُلُ ينْحَرِفُ فى الصَّلاةِ إلى اليَسارِ؟ فَقالَ : لإِنَّ لِلْكَعْبَةِ سِتَّةَ حُدُودٍ أرْبَعَةٌ مِنْها عَن يسارِكَ وَاثْنانِ مِنْها عَلى يمينِكَ ، فَمِنْ أجْلِ ذلِكَ وَقَعَ التَّحْرِيفُ ² إلى ³ اليَسارِ ؛ على بن محمّد ⁴ در مرفوعه ⁵ خود مى گويد كه از ابو عبد اللّه [امام صادق]پرسيدند :