چه شد كه شخص بايد در نماز به سوى چپ منحرف شود؟ وى پاسخ داد : «زيرا كعبه ، شش حد دارد كه چهار حدّش در سمت چپ قرار دارد و دو حدّش در سمت راستت . به همين سبب ، انحراف به سوى چپ صورت مى گيرد» .
درباره اين حديث چه بايد گفت؟ نخست آن كه سند آن ، بسيار ناقص است ، به گونه اى كه محمّد باقر مجلسى را بر آن داشته است تا بسيار ضعيفش بخواند . 1 بدين ترتيب ، از نظر مجلسى ، اين حديث را نبايد سخن امام معصوم دانست و ما مى توانيم در اين زمينه از او پيروى كنيم . دوم آن كه پرسشى است جالب و گوياى آن كه در آن زمان ، اندكى چرخش به چپ ، و از قرار معلوم به چپ قبله ، در نماز ، 2 عملى معروف بوده است ؛ لكن كسانى كه اين كار را مى كردند ، از علّت انجامش بى خبر بودند . سوم آن كه پاسخ ، اندكى مبهم است . به نظر مى رسد كه انحراف به سمت چپ ، با اين واقعيت كه بيشينه حدود كعبه ، در طرف چپ است نه راست ، پيوند خورده است ؛ امّا در اين جا «حد» كعبه را بايد به چه معنايى فهميد؟ تقريبا به نظر مى رسد كه گويا از ما
1.وى درباره اين حديث و حديث ديگرى كه از آن سخن خواهيم راند ، مى گويد : «الروايتان ضعيفتا الاسناد جدّا» (مرآة العقول ، ج ۱۵ ، ص ۴۸۱ ، س ۲۰) . در واقع (همان گونه كه خواهيم ديد) در اين جا شاهد اجماع عالمان امامى هستيم . حتى يوسف بحرانى ـ كه به اين احاديث ، سختْ متمايل است ـ ، ضعف سندى آنها را مى پذيرد (حدائق ، ج ۶ ، ص ۳۸۴ ، س ۱۹) .
2.منابع اهل سنّت ، سنّتى طولانى را حفظ كرده اند كه بر اساس آن ، شعبى ، مجموعه اى از مشابهت هاى بين رافضه و يهود را بر مى شمارد كه يكى از آنها اندكى منحرف شدن از قبله است : «اليهود يولّون عن القبله شيئا وكذلك الرافضه» (شرح اُصول اعتقاد اهل السنّة والجماعة ، ص ۱۵۵۰ ، س ۱۹ ، ش ۲۸۲۳ ؛ الموضوعات ابن الجوزى ، ج ۱ ، ص ۲۵۳ ، س ۹) . در برخى روايت ها به جاى يولون ، تعبير تزولوا (سنّة ، ابوبكر الخلال ، ج ۱ ـ ۳ ، ص ۴۹۸ ش ۷۹۱ ؛ منهاج ، ابن تيميه ، ج ۱ ، ص ۱۵ ، س ۷) يا زالوا (همان ، ص ۱۹ ، س ۱۲) به كار رفته است . اين نكته ، گوياى آن است كه سنّيان نخستين كوفه ، از اين عمل شيعيان ، باخبر بودند .
