اسناد ويژه «كافى» در «وسائل الشيعة» - صفحه 153

بن الحسين (مؤلّف كتاب من لا يحضره الفقيه) بسنده كرده ، نام مصدر را نمى آورد . حتّى در نقل از تهذيب و استبصار ، روشن نمى سازد كه حديث از كدام يك از اين دو كتابْ گرفته شده است .
در اين كتاب ، علاوه بر نام مؤلّف ، احيانا عبارتى را براى تبيين شيوه اتّصال مؤلّف به سند حديث بدان مى افزايد . مثلاً در نقل حديثى كه در تهذيب با نام حسين بن سعيد آغاز شده مى گويد :
محمّد بن الحسن باسناده عن الحسين بن سعيد
عبارت افزوده شده عبارت اصلى
از اين عبارت مى توان سند اصلى روايت را كشف كرد كه البته چه بسا با «روى» آغاز شده بوده كه در نقل وسائل الشيعة ، حذف شده است .
در بحار الأنوار در نقل از مصادر ، نام كتاب مصدر را در آغاز حديث مى آورد كه البته معمولاً از رمز براى اشاره بدان استفاده شده است ؛ ولى در ابواب فقهى ، به دليل اهميت سند احاديث و اعتبار آن براى پرهيز از اشتباه نام مصدر به صورت اصلى و بدون استفاده از رمز ، آورده شده است . استفاده از رمز ، گاه اشتباهاتى را به دنبال داشته كه پيش تر بدان اشاره شد .

2 . حذف الفاظ تحمّل حديث و تبديل آنها به الفاظ ديگر

در اسناد كتب حديث ، گاه از صيغه اخبار ، همچون : «قال اخبرنى» يا صيغه تحديث ، همچون : «قال حدّثنى» و ديگر الفاظ حديثى براى نشان دادن شيوه تحمّل و اداى احاديث ، بهره گرفته شده است . نگارنده ، در پاره اى از مقالات خود ، اين دست از الفاظ را با تعبير «واسطه» ، ياد كرده است . ۱ در جوامع متأخّر ، اين الفاظ گوناگون ،

1.ر . ك : مجموعه مقالات اوّلين سمينار كامپيوتر و علوم اسلامى ، مقاله «نقش تعبير واسطه در معجم رجالى» ، ص ۴۶۷ ـ ۵۳۲ قم : مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى ، ۱۳۷۲ ش .

صفحه از 236