نه طريق به مصادر حديث ، بر خلاف طريق تهذيب الأحكام و استبصار ، ـ كه طريق به مصدر حديث است و نمايشگر مصدرى است كه حديث از آن اخذ شده ـ لذا تنها در احاديث الفقيه ، سند مشيخه افزوده شده و اسناد تهذيب الأحكام و استبصار ، به شكل اصلى نقل شده تا فايده مصدر شناختى اين اسناد از دست نرود .
با افزودن سند مشيخه كتاب من لا يحضره الفقيه در منتقى الجمان به سند اصلى ، به ناچار ، تغييراتى در شيوه سند پديد آمده كه احيانا پاره اى از مزاياى سند اصلى را از بين برده است .
به عنوان نمونه ، برخى بر اين باورند كه در اسناد كتاب من لا يحضره الفقيه دو تعبير «روى زراره» و «روى عن زراره» تفاوت دارند ، و روشن نيست كه طريق مشيخه الفقيه به زراره ، تعبير دوم را در برگيرد . ۱ در منتقى الجمان در هر دو تعبير ، سند به شكل يكسانى با تلفيق سند مشيخه و سند اصلى ، نقل شده است ، لذا راه براى قائلان به متفاوت بودن اين دو تعبير ، بسته شده است .
9 . تقطيع احاديث
در احاديث طولانى ، مؤلّفان مصادر متأخّر ، به جهت نقل احاديثى كه مضامين چندى در بردارند ، در باب هاى گوناگون به ناچار از روش تقطيع ، بهره جسته اند .
تذكّر اين نكته ، مفيد است كه تقطيع احاديث ، اختصاص به جوامع متأخّر ندارد ؛ بلكه در كتب اربعه هم نمونه هاى بسيارى دارد ، از جمله ، حديث اربعمئه كه نقل يكپارچه آن در الخصال وارد شده ، در كتاب كافى در ده ها باب به شكل تقطيع شده ، نقل
1.البته اين سخن ، نادرست است و ما با روش هاى بسيار متقن ، گستردگى شمول مشيخه كتاب من لا يحضره الفقيه را نسبت به تعابير مختلف آن ، نشان داده ايم (براى بحث كوتاه آن ، ر . ك : مقاله «نقش تعبير واسطه در معجم رجالى»، ص ۵۲۱ ـ ۵۲۶) ؛ ولى به هر حال ، اين سخنْ طرفدارانى دارد . ر . ك : استقصاء الاعتبار ، ج ۶ ، ص ۱۲۷ و ۱۸۹ ؛ المستند فى شرح العروة الوثقى ، ج ۲ ، ص ۲۰۲ (موسوعة الإمام الخوئى ، ج ۲ ، ص ۲۰۶) .
