3 . وعن المفيد عن ابن قولويه . ... ۱
در سند دوم ، «محمّد بن الحسن الطوسى باسناده» بايد افزوده گردد و در سند سوم ، تنها «محمّد بن الحسن الطوسى» ؛ زيرا وى شاگرد مستقيم مفيد است . ۲
از آنچه گذشت ، نتيجه مى گيريم كه در اسناد معلّق وسائل الشيعة ، بايد با دقّت در كيفيت سند و طبقه راويان و احيانا مراجعه به مصادر حديث ، كيفيت تعليق را مشخّص ساخت .
ب . اضمار در «وسائل الشيعة»
در وسائل الشيعة ، گاه ضمايرى در آغاز اسناد آمده كه از مصادر منتقل نشده اند . روش صاحب وسائل ، اين است كه اين گونه ضماير را به نخستين نفر سند (بعد از مؤلّف مصدّر) باز گردانَد ، خواه اين فرد ، استاد مؤلّف باشد (يعنى سند قبلى كامل و بى تعليق باشد) يا اين فرد ، استاد مؤلّف نباشد و در سند قبل ، تعليق (البته بدون اعتماد به اسناد قبلى) رخ داده باشد .
مثال اوّل :
1 . محمّد بن يعقوب عن على بن ابراهيم عن ابيه عن ابن ابى عمير . ...
2 . وعنه عن محمّد بن عيسى عن عبيد اللّه بن عبد اللّه الدهقان . ... ۳
مثال دوم :
1 . محمّد بن الحسن باسناده عن الحسين بن سعيد عن عثمان بن عيسى .
2 . وعنه عن القاسم عن على . ... ۴
1.همان ، ص ۱۵۸ ، ح ۳۹۱ تا ۳۹۳ .
2.نيز ر.ك : همان ، ص ۲۴۸ و ۲۴۹ ، ح ۶۴۱ ـ ۶۴۳ .
3.همان ، ج ۵ ، ص ۱۰۷ ، ح ۶۰۵۶ و ۶۰۵۷ .
4.همان ، ج ۱ ، ص ۱۸۶ ، ح ۴۶۸ و ۴۶۹ .
