كتاب توضيح الاسناد بپردازد . اين كتاب مبسوط ـ كه فعّاليت اصلى نگارنده در بيش از پانزده سال اخير در مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى بوده و همكاران بخش رجال اين مركز در تدوين اثر ، وى را يارى رسانده اند ـ ، به تبيين اسناد ويژه كتب اربعه مى پردازد . اسناد ويژه ، گاه مفادشان روشن است و نيازى به استدلال ندارند . ما در اين گونه اسناد ، تنها به ذكر نوع سند (معلّق ، محوّل ، يا اضمار) اكتفا كرده ايم و اسناد ضميردار و اشاره دار را كه نيازمند بحث نبوده ، اصلاً در كتاب نياورده ايم . البته در فصولى از اين اثر ، با نگاهى كلّى به پديده اضمار و اشاره در كتب اربعه پرداخته و علّت بروز آن و سبك كلّى آن را بررسى خواهيم كرد (ان شاء اللّه ) ؛ ولى بسيارى از اسناد ويژه ، به تحقيق و بررسى دقيق نيازمندند و چه بسا بزرگان علم حديث ، در شناخت مفاد اين اسناد ، اختلاف نظر دارند . محور اصلى كتاب توضيح الاسناد ، اين دسته اسناد ويژه است . ما در اين فصل ، تلاش مى كنيم نحوه فهم صاحب وسائل را نسبت به اين دسته اسناد ارزيابى كنيم .

الف . تعليق

شيخ حرّ عاملى ، در بيشتر اسناد معلّقه آنها را به درستى فهميده است ، مثلاً در سند زير از كافى كه تا حدودى ، نيازمند دقت است :
1 . عدّة من اصحابنا ، عن احمد بن ابى عبد اللّه عن ابيه . ...
2 . على بن ابراهيم عن هارون بن مسلم . ...
3 . احمد بن محمّد عن محمّد بن على . ... ^۱
احمد بن محمّد در آغاز اين سند ، به قرينه روايت از محمّد بن على (كه مراد ابو سمينه محمّد بن على كوفى است) احمد بن ابى عبد اللّه برقى است ، و ظاهرا اين سند ، معلّق به سند نخست است و فاصله شدن بين اين دو سند ، فهم سند را به دقت نيازمند