نگارنده ، تصوّر مى كند كه ايشان در اين توفيق عظيم در فهم اسناد معلّق ، مديون مرحوم صاحب معالم در كتاب منتقى الجمان است . صاحب معالم در اين كتاب نسبت به پديده تعليق ، بسيار عميق انديشيده و بارها به اشتباهاتى كه از رهگذر عدم درك اين پديده گريبانگير بزرگانى همچون شيخ طوسى گشته ، تنبيه داده است . ^۱
راقم سطور هر گاه به ابتكار عمل صاحب معالم در شناخت اسناد مى انديشد ، نمى تواند در برابر عظمت اين انديشمند بى مانند ، سر تعظيم فرود نياورَد . معلوم نيست اگر ايشان اين دقّت هاى خيره كننده را نسبت به اسناد ـ آن هم در آن عصر با امكانات بسيار محدود ـ ارائه نكرده بود ، تا چه زمانى اين گوهرهاى ناب ، پنهان مى ماند !

ب . تحويل

قبل از پرداختن به بحث تحويل ، مناسب است به نكته اى كه پيش تر بدان اشاره كرديم ، مجددا تأكيد كنيم . در گزارش هاى جوامع متأخّر از احاديث كتب پيشين ، گاه اختلافاتى ديده مى شود كه وظيفه پژوهشگر ، ارائه توجيهى منطقى براى اين اختلافات است . اين توجيهات بايد بر مبناى قواعد عام تحريف و با تكيه بر روش مؤلّف متأخّر در نقل و با توجّه به تصرّفاتى كه مؤلّف در اطلاعات كتب پيشين اعمال مى نمايد ، صورت گيرد .
ما در فصل قبل ، اشاره نموديم كه صاحب وسائل در اسناد تحويلى ، با افزودن «عن» پس از واو عطف و «جميعاً» پس از قسمت اختصاصى اسناد تحويلى ، كيفيت تسلسل اسناد را توضيح مى دهد . با عنايت به اين روش ، در غالب موارد ، تفاوت سند وسائل