اسناد ويژه «كافى» در «وسائل الشيعة» - صفحه 234

پس از اين روايت ، چهار روايت ، با ضمير آغاز شده كه به محمّد بن احمد بن يحيى باز مى گردد .
6 . عنه عن يعقوب بن يزيد . ...
7 . الحسن بن محبوب عن حريز . ...
8 . عنه عن احمد بن الحسن بن على عن عمرو بن سعيد . ...
9 . عنه عن محمّد بن عبد الجبّار عن ابن ابى نجران . ... ۱
مرجع ضمير در سند 8 و 9 همچون اسناد دوم تا ششم محمّد بن احمد بن يحيى است و شيخ حرّ عاملى در جلد هفدهم وسائل الشيعة ، ضمير را به درستى باز گردانده است؛ ۲ ولى حديث هشتم در جلد هشتم وسائل الشيعة هم نقل شده كه مرجع ضمير در آن ، «الحسن بن محبوب» گرفته شده ۳ كه نادرست است . البته شيوه نقل حديث در تهذيب الأحكام چنين اشتباهى را سبب شده است .
در اين جا دامن سخن را در باره اسناد ويژه كافى در وسائل الشيعة بر مى چينيم و با ذكر سه نكته ، نوشتار را به پايان مى بريم .
اوّل : غرض ما از ذكر اشتباهات بزرگان ، برجسته كردن خطاها نيست ؛ بلكه ما با تذكار اين امر ، دشوارى اسناد ويژه و لزوم بررسى جدّى آنها را يادآورى شده ايم . در اين رساله براى تبيين ضرورت تأليف كتاب هايى چون توضيح الاسناد ، به ناچار به اين گونه اسناد دشوار اشاره كرده ايم تا زحمات طاقت فرساى محدّثان جليل القدرى همچون شيخ حرّ عاملى را ارج بنهيم كه براى نقل احاديث ، از چه مسيرهاى پُرسنگلاخى گذشته اند ، و در غالب موارد ، با موفّقيت ، راه پژوهش را به انجام رسانيده اند و تنها در اندك موارد ، به مقصود نرسيده اند .
دوم : اختلاف انظار در فهم اسناد ويژه ، ايجاب مى كند كه پژوهشگران براى دستيابى به احاديث ، به نقل كتب شريفى همچون وسائل الشيعة بسنده نكنند ؛ بلكه از

1.تهذيب الأحكام ، ج ۶ ، ص ۳۲۹ ـ ۳۳۰ ، ح ۹۰۸ ـ ۹۱۶ .

2.وسائل الشيعة ، ج ۱۷ ، ص ۲۰۲ ، ح ۲۲۳۴۶ و ص ۱۹۵ ، ذيل ح ۲۲۳۳۵ .

3.همان ، ج ۹ ، ص ۵۰۶ ، ح ۱۲۵۹۲ .

صفحه از 236