مصاحبه با آية اللّه‏ سيد احمد مددى - صفحه 341

بعد از كلينى ، متأسّفانه اين اختلافات هم بين شيعه پيدا شد. بغداد، متّهم شد كه غالى اند ، همان غلوّ سياسى ؛ چون شيعيان بغداد، سلطه سياسى پيدا كردند و بر عليه خلافت تصميم مى گرفتند ؛ امّا در قم، مردم خاضع حكومتِ رى بودند كه به شكل سورى از آل بويه است. دو جامعه ، شيعى اند، يك جامعه اى كه از رى مى ترسد و يك جامعه اى كه خليفه را زير دست گرفته است. در بغداد از آل بويه، چند كار منشأ شد : يكى تثبيت اشهد أنّ عليّا ولى اللّه ، و يكى قضاياى شهادت حضرت زهرا عليهاالسلام . لذا مرحوم شيخ طوسى در بخش مزارات ، زيارت «يا ممتحنة امتحنك اللّه ...» را نقل مى كند . اين، نتيجه شصت سال كار سياسى است كه در بغداد شد و گرنه، زيارتى كه معروف است ، همان سه سطر است و تصادفا شيخ طوسى هم از كتاب المزار محمّد بن احمد داوود قمى نقل مى كند كه اين كتاب، نزد مرحوم شيخ طوسى ضعيف بوده است.
به هر حال، مرحوم كلينى انصافا خيلى مجهول زندگى كرد و هنوز هم قسمت هاى مهمّى از زندگى ايشان برايمان مبهم است و از همه مهم تر، اگر ثابت شود مرحوم كلينى در خصوص زمينه سازى براى آل بويه دست داشته ، حائز اهميت است. آنچه ما الآن مى دانيم، اين است كه با آمدن كلينى، قوى ترين حوزه شيعه در بغداد تأسيس شد. روى اين مورد هم كمتر كار شده است. در كتاب ها داريم كه اصحاب امام صادق عليه السلام به بغداد آمدند و در زمان موسى بن جعفر عليه السلام زياد آمدند.
به نظر ما مرحوم كلينى با درايتى خاص ، مقدارى از تُراث صحيح خطّ غلوّ را هم داخل كتابش كرد . البته بعدا آهسته آهسته خطّ غلوّ از بين مى رود و اين تقسيم بندى را ديگر نداريم؛ چرا؟ من احتمال مى دهم چون : اوّلاً ، مرحوم كلينى، قسمت صحيح را آورده ؛ ثانيا ، با تشكيل خلافت فاطمى ها در مصر ، چون خطّ غلوّ سياسى دنبال حكومت بود ، حكومت هم اوايلش خوب بود و بعد ، آن هم به فساد افتاد ؛ يعنى خطّ غلوّ، جذب مصر شد و خطّ غلوّ شيعه، منحل شد ؛ دو تا حادثه هم زمان .

صفحه از 368