امام را از ملائکه و تمامی پیامبران برتر میداند.۱ اما در بحث صفات و ویژگیهای امام تفاوتی اساسی روی داده است؛ بدین معنا که صفّار «علم» و «قدرت» را شاخصه امام میداند و کلینی «علم و عصمت» را. دقّت بیشتر نشان میدهد که این تفاوت ریشه در تفاوت هندسه امامشناسی کلینی و صفّار ندارد، بلکه هدف صفّار از نگارش بصائر الدرجات است که چنین تفاوتی را رقم زده است؛ بدین معنا که صفّار در این نگاشته سر آن دارد تا فضایل ائمه و اهل بیت را پیش دید نهد و در این زمینه «علم» و «قدرت» میتوانند بهترین نمایندگان فضل و برتری اهل بیت باشند؛ حال آن که محدّثی چون کلینی بر آن است تا باورهای امامیه را بر اساس نصوص در قالب پیکرهای منسجم و نظامی متقن عرضه نماید۲ و از این رو، نحوه چینش احادیث و عناوین ابواب الکافی بیشک نمایانگر هندسه امامشناسی او است.
البته این بدین معنا نیست که نتوان از بصائر الدرجات به نظام امامشناسی صفّار نقبی زد؛ چه به هر روی او در ضمن ارائه فضایل اهل بیت، لا جرم مبانی کلامی خویش را نیز القا کرده است؛ امّا سخن آن است که وجهه فضیلتگرایانه کتاب بر سویه کلامی آن چیرگی دارد. گواه این سخن آن که کلینی در کتاب الحجة الکافی و به هنگام روشنداشت مقام و صفات امام در گزینش روایات، انتخاب عناوین و چینش ابواب، به ویژه در احادیث مربوط به علم امام، از بصائر الدرجات بسیار اثر پذیرفته است.۳ با این حال، همو به گاهِ نقل احادیث دالّ بر قدرتهای شگفت امام - که با احادیث بصائر الدرجات بن مایهای مشابه دارند - ره صفّار را نپوییده و به فراخور نظام اندیشگی خویش، آنها را بیشتر در تاریخ ائمه۴ و گاه در نشانههای شناخت امام،۵ ابواب فقهی۶ یا ابواب مربوط به دعا۷ میآورد. این خود نشان میدهد
1.. برای آگاهی از نظام امامتپژوهی کلینی، ر.ک: «دیدگاه مکاتب قم و بغداد در بارۀ عصمت، علم و غلو و بازخورد آن در مطالعات حدیثی»، ص۸۵ - ۱۲۷.
2.. این نکته از عبارتهای مقدمۀ الکافی آشکار است (ر.ک: الکافی، ج۱، ص۱۶ – ۱۷).
3.. ر.ک: «کاوشی در تبویب الکافی»، ص۳۹ - ۴۵؛ «گسترۀ علم امام از منظر کلینی و صفار»، ص۵۷ - ۷۸.
4.. الکافی، ج۲، ص۴۸۶، ص۵۰۱ - ۵۰۲، ص۵۲۳ - ۵۲۴، ص۵۳۲ - ۵۳۴، ص۵۶۱ - ۵۶۲، ح۱۲۹۴، ص۵۷۲ - ۵۷۳، ص۵۸۳ - ۵۸۵، ح۱۳۰۹، ج۲، ص۵۹۹ - ۶۰۰، ح۱۳۲۲، ص۶۰۰ - ۶۰۱، ح۱۳۲۳. و به ترتیب مقایسه کنید با: بصائر الدرجات، ص۲۹۳، ح۳، ص۲۷۶، ح۱۰، ص۲۸۹، ح۱، ص۳۹۴، ح۱، ص۲۹۲ - ۲۹۳، ح۲، ص۳۹۴ - ۳۹۵، ح۲، ص۴۲۶ - ۴۲۷، ح۷ و ۱۱، ص۴۲۶، ح۶،
5.. الکافی، ج۲، ص۱۹۵ - ۱۹۸، ح۹۲۹۲، مقایسه کنید با: بصائر الدرجات، ص۲۷۴ - ۲۷۵، ح۶.
6.. الکافی، ج۶، ص۶۲۹ - ۶۳۰، ح۵۶۸۱. نیز، ر.ک: همین نقل در بصائر الدرجات، ص۲۹۲، ح۱، ص۴۲۲ - ۴۲۳، ح۱
7.. الکافی، ج۴، ص۵۰۵ - ۵۰۶، ۳۳۹۰، و مقایسه کنید با: بصائر الدرجات، ص۵۱۴ - ۵۱۵، ح۱،