باز شناختِ نظام اندیشگی نصّ‌گرایان و محدّثان متقدّم - صفحه 114

آمد بسیار ملائکه در خانه‌های اهل بیت و بر جای ماندن آثار ایشان در این مکان‌ها،۱ مهر فراوان ملائکه بر کودکانِ اهل بیت۲ و... نشان از پیوند نزدیک ایشان با سروشان الهی است.

در این فضا ممکن است چنین به اندیشه آید که ائمه به دلیل چنین ارتباطی دارای مقام رسالت و نبوت‌اند. صفّار برای رفع این اشکال با نقل روایاتی چند از چگونگی پیوند پیش‌گفته پرده بر می‌دارد. به باور او نحوه رویارویی امام با فرشته، از رسل و انبیا متمایز است؛ چه رسولان هم صدای ملک را می‌شنوند و هم به عیان و در بیداری او را می‌بینند و انبیا که صدای فرشته را می‌شنوند و در خواب او را می‌بینند؛۳ حال آن که امام فرشتگان را نمی‌بیند و تنها صدایشان را می‌شنود.۴ صفّار روایاتی که ائمه را به صاحب سلیمان، صاحب موسی و ذو القرنین مانند می‌سازد و مقام نبوّت را از ایشان نفی می‌کند، به عنوان مؤیدی بر نظر خویش می‌افزاید. از مجموع روایات بصائر چنین بر می‌آید که ائمه فرشتگان را در صورت واقعی و ملکوتی خویش نمی‌دیدند، و گر نه، فرشتگانی چون جبرئیل، میکائیل و ملک الموت در صورت‌هایی دنیوی بر آنان تجلّی کرده‌اند.۵

این «الهام» یا «سماع»۶ در هاله‌ای از ابهام است. از این رو، روایات بصائر، با تعابیر «نَکت» (اثر و نشانه نهادن بر چیزی)،۷ «قَذف» (افکندن و پرتاب کردن)۸ و «نَقر» (کوبیدنی که اثر آن بر جای بماند)۹ در قلب‌ها و گوش‌ها۱۰ تلاش دارد شکلی ملموس‌تر پیش دیده‌ها بنهد.

بُود که گفته شود امام چگونه از الهی بودن این صدا آگاه می‌گردد؟ روایات بصائر الدرجات این دغدغه را نیز این‌سان پاسخ می‌دهند که خداوند به امام آرامش و وقاری می‌دهد که یقین می‌کند صدا از آنِ ملک است، و نه از ابلیس؛ چه اگر بر فرض محال القای علم بر صاحب

1.. همان، ص۱۱۲ - ۱۱۱، ح۶، ص۱۱۲، ح۸، و۱۰، ص۱۱۳، ح۱۲ - ۱۴؛ ص۱۱۴، ح۲۰، ص۴۳۰ - ۴۳۲، ح۱ - ۱۰.

2.. همان، ص۱۱۰، ح۱، ص۱۱۲، ح۹.

3.. همان، ص۳۸۸، ح۱. برای دیدن دیگر احادیث به این مضمون، ر.ک: همان، ص۳۸۸ - ۳۹۴.

4.. همان، ص۳۸۸، ح۱ - ۲. برای دیدن احادیث هم مضمون با احادیث اخیر، ر.ک: همان، ص۳۸۸ - ۳۹۴، ص۲۵۱ - ۲۵۳،ح۱ - ۸.

5.. همان، ص۲۵۳ - ۲۵۴، ح۱ - ۳.

6.. همان، ص۳۳۷، ح۸.

7.. العین، ج۵، ص۳۳۹؛ معجم مقاییس اللغة، ص۹۷۲؛ لسان العرب، ج۲، ص۱۰۰.

8.. العین، ج۵، ص۱۳۵، ص۳۳۹؛ معجم مقاییس اللغة، ص ۸۰۹؛ لسان العرب، ج۹، ص۲۷۶.

9.. العین، ج۵، ص۱۴۴؛ معجم مقاییس اللغة، ص۹۶۹؛ لسان العرب، ج۵، ص۲۲۷.

10.. بصائر الدرجات، ص۳۳۶ - ۳۳۸، ح۱ - ۱۳.

صفحه از 131