واکاوی مفهوم «یونسی» و ادله انتساب عده‌ای از راویان شیعه به آن - صفحه 150

أصحاب هشام، و خالفه فی أشیاء إلا فی أصل الإمامة...»،۱ با هم در نظر بگیریم، به نظر می‌رسد ابوجعفر محمد بن خلیل سکّاک از حیث جدیت در مخالفت با مخالفان - که ظاهراً باید مخالفان امامیه بوده باشند - و نیز از این حیث که روش او مانند روش یونس و هشام بوده (هر چند نتایج متفاوتی گرفته است)، خلف یونس بن عبدالرحمان بوده است.

به عبارت دیگر، بر اساس تعبیر بیان شده در گزارش کشی،۲ یونس بن عبدالرحمان از حیث جدیت در مخالفت با مخالفان امامیه، خلف هشام بن حکم و محمد بن خلیل نیز تنها از حیث جدیت در مخالفت با مخالفان امامیه، خلف یونس بن عبدالرحمان و فضل بن شاذان نیز تنها از حیث جدیت در مخالفت با مخالفان امامیه، خلف محمد بن خلیل سکّاک بوده است؛ اما مخالفت محمد بن خلیل با اندیشه‌های هشام بن حکم - که اندیشه یونس بن عبدالرحمان نیز بوده - و یا دست کم مخالفت او با برخی اندیشه‌های هشام بن حکم، می‌تواند دلیل موجهی برای عدم شاخص شدن او در طرفداری از نحله کلامی خاص منتسب به یونس عبدالرحمان بوده و ممکن است به همین علت، محمد بن خلیل با عنوان «یونسی» مشهور نشده باشد. همین مسئله در باره فضل بن شاذان - که خلف محمد بن خلیل از این حیث بوده - نیز صدق می‌کند.

همچنین، در باره فضل بن شاذان علاوه بر مسئله‌ای که در باره ابوجعفر محمد بن خلیل سکّاک بیان شد، باید توجه داشت که گر چه فضل بن شاذان به یونس بن عبدالرحمان وابستگی داشته و تعداد زیادی از گزارش‌های مدح یونس بن عبدالرحمان از طریق فضل بن شاذان نقل شده است؛ ۳ اما خود فضل بن شاذان بر اساس گزارش کشی تصریح داشت که علاوه بر یونس بن عبدالرحمان، ادامه دهنده راه کسانی چون محمد بن ابی‌عمیر و صفوان بن یحیی نیز بوده است.۴

محمد بن ابی‌عمیر کسی بود که بر اساس گزارش کلینی در کتاب الکافی از زمان منازعه با ابومالک حضرمی به بعد و داوری هشام بن حکم در این باره، با غضبناک شدن از نتیجه داوری هشام بن حکم با او قطع رابطه کرد۵ و صفوان بن یحیی نیز بر اساس گزارش نجاشی،

1.. الفهرست، ص۲۰۷

2.. «و مضی هشام بن الحکم رحمه الله و کان یونس بن عبد الرحمن رحمه الله خلفه کان یرد علی المخالفین».

3.. رجال الکشی، ج۲، ص۷۷۹ – ۷۸۳.

4.. همان، ج۲، ص۸۱۸.

5.. الکافی، ص۲۰۹ – ۲۱۰.

صفحه از 154