مجموعه مسائل وی از آن حضرت معروف و مشهور بوده است. وی به شدت تضعیف شده است، به گونهای که قابل اعتماد نبوده و به طور خاص به متفرّدات او توجهی نمیشود («و هو رجل ضعیف جدّاً، لا یعوّل علیه و لا یلتَفت إلی ما تفرّد به»).۱ بنا بر نقل قول ابو عمر کَشی از ابو الحسن علی بن محمد بن قُتیبة نیشابوری، ابو محمد فَضل بن شاذان نقل روایات محمد بن سنان را از سوی شاگردان خویش روا نمیدانست («لا أحل لکم أن ترووا أحادیث محمد بن سنان»).۲ افزون بر این، کَشی سخن صَفوان بن یحیی مبنی بر باورهای غالیانه محمد بن سنان را گزارش کرده است.۳ نجاشی در شمار تألیفات محمد بن سنان، از کتاب الأظلة نیز یاد کرده است. طریق وی به همه کتابهای ابن سنان به محمد بن حسین بن ابی الخَطّاب، راوی ثقه مشهور، منتهی میشود.۴
بنا بر آنچه گذشت میتوان گفت که در منابع فهرستی امامیه با سه مؤلف مواجهیم که به هر یک از آنها تألیف اثری با عنوان کتاب الأظلة نسبت داده شده است این سه مؤلف عبارتند از: ابوجعفر احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی، عبدالرحمان بن کثیر هاشمی و ابو جعفر محمد بن سنان زاهری. بنا بر گزارش ابو عمرو کَشی از محمد بن مسعود عیاشی، علی بن حَمّاد ازدی از جمله راویان اثری با عنوان کتاب الأظلة بوده است.۵ به روشنی دانسته نیست که این اثر کدام یک از تألیفات پیشگفته است. هرچند این احتمال نیز دور از ذهن نیست که کتاب الأظلةای که علی بن حماد راوی آن بوده کتابی جز آثار مذکور بوده است.
چهار. کتاب الأظلة و تاریخگذاری منابع واسطه
امروزه مطالب کتاب الأظلة در چهار متن مختلف نُصیری (کتاب المثال و الصورة، حاوی الأسرار، حقائق أسرار الدین و حُجّة العارف) به دو شکل در دسترس است. در شکل نخست، نقل قولها با یادکرد نام کتاب است که تنها در دو متن از چهار متن این گونه است. نقل قولهای دیگر از کتاب الأظلة نه تنها بدون ذکر نام اثر است، بلکه زیر عنوان کتاب الکرسی،
1.. رجال النجاشی، ص۳۲۸.
2.. إختیار معرفة الرجال، ص۵۰۷، ش۹۷۹.
3.. همان، ص۵۰۷، ش۹۷۸.
4.. «أخبرنا جماعة شیوخنا، عن أبی غالب أحمد بن محمد، عن عم أبیه علی بن سلیمان، عن محمد بن الحسین بن أبی الخطاب، عنه بها» (رجال النجاشی، ص۳۲۸).
5.. إختیار معرفة الرجال، ص۳۷۵، ش۷۰۳؛ نیز ر.ک: خلاصة الأقوال، ص۳۶۶.