أسرارالدین،۱ به احتمال فراوان، واژه «الکبیر» تعبیر وصفی برای کتاب بوده است. این وصف حاکی از آن است که کتاب الأظلة تألیفی بزرگ بوده است. نکته جالب توجه دیگر، آن که در شش نقل قول مطالب کتاب الأظلة، چهار مورد از یونس بن ظبیان از امام صادق علیه السلام،۲ یک مورد از اسد بن اسماعیل از امام صادق علیه السلام۳ و یک مورد نیز بدون ذکر نام راوی، به طور مستقیم با یادکرد عنوان کتاب («و فی کتاب الأظلة...») ۴ نقل شده است. بنا بر این، در کتاب حقائق أسرار الدین، با دو طریق، به کتاب الأظلة مواجهیم:
طریق نخست:
۰.و حدّث صالح بن حمزة، عن أبان بن مصعب، عن أسد با اسماعیل، عن أبی عبدالله فی کتاب الأظلة.۵
و دیگری:
۰.و حدّث أبو عبدالله الحسین بن علی الیمانی البزّاز، قال: حدّثنی محمد بن علی الصنعانی، عن أبی عبدالله محمد بن خالد البرقی، عن محمد بن سنان، عن صالح بن یزید السُلّمی، عن یونس بن ظبیان بکتاب الأظلة... سألت أبا عبدالله...۶
از اصطلاحات تحدیث آغاز این دو طریق کاملاً هویدا است که ابن شعبة حَرّانی متن کتاب الأظلة را به صورت وجاده در اختیار داشته است؛ هر چند این احتمال نیز بعید به نظر نمیرسد که وی این مطالب را به واسطه منبعی دیگر در اختیار داشته است.
افزون بر اینها، در باره نقل قولهای حَرّانی از کتاب الأظلة شایان توجه است که یکی از آن نقلها۷ با نقل قول جِلی۸ از منبعی با عنوان کتاب الأشباح و الأظلة مشابه است (شماره 1 در جدول پایین). بنا بر این، به احتمال فراوان، میتوان گفت که این دو اثر در واقع یک کتاب بودهاند، اما از سوی این دو مؤلف با دو عنوان متفاوت یاد شدهاند.
نکته قابل توجه دیگر، آن که جِلی در جای دیگری از منبع اخیر، یعنی کتاب الأشباح و
1.. همان، ص۴۵ (دو مرتبه)، ۷۱، ۱۶۸، ۱۷۳.
2.. همان، ص۴۱، ۷۱، ۱۶۸، ۱۷۳.
3.. همان، ص۴۵.
4.. همان، ص۴۵.
5.. همان، ص۷۱.
6.. همان، ص۴۵.
7.. حاوی الأسرار، ص۲۰۳.