پژوهشی در تاریخ‌گذاری و شناسایی مؤلف کتاب الأظِلَّة؛ اثری بازمانده از غُلات کوفه در سده‌های نخست - صفحه 167

الأظلة، مطلبی را نقل کرده است۱ که با نقل قول حَرّانی۲ از کتاب الأشباح مشابهت دارد (شماره 2 در جدول پایین). از این رو، شاید بتوان گفت که حَرّانی و جِلی از یک اثر با سه عنوان مختلف یاد کرده‌اند: کتاب الأظلة، کتاب الأشباح و عنوانی کامل‌تر و مشتمل بر دو نام قبلی، یعنی کتاب الأشباح و الأظلة.

بر این اساس، می‌توان گفت که نقل قول حَرّانی از کتاب الأشباح و الأظلة نیز از همین اثر بوده است؛۳ اما آنچه این دو احتمال را کمی پیچیده می‌کند، آن که به تازگی متن کتاب الأشباح و الأظلة، بنا بر دو نسخه موجود از آن، به همت یکی از پژوهش‌گران غربی به نام موشغ آساطریان تصحیح و نشر یافته است۴ که برخی نقل قول‌های پیش گفته از کتاب الأظلة در آن دیده نمی‌شود. در باره موارد مشترک نیز گفتنی است که گذشته از اختلافات اندک در عبارات، جملاتی در کتاب الأشباح و الأظلة مذکور وجود دارد که به هیچ روی در نقل قول‌های جلی و حرّانی مشاهده نمی‌شود. با این همه، انتساب مطالب مشابه به دو منبع با عناوین متفاوت از سوی محمد بن علی جِلی و ابن شعبة حرانی موضوع جالب توجه و حایز اهمیتی است.

1.. همان، ص۲۰۹ - ۲۱۲.

2.. حقائق أسرار الدین، ص۷۴ - ۷۷.

3.. همان، ص۱۵۷. مشابه این نقل قول در کتاب الأشباح و الأظلة (تصحیح موشغ آساطریان)، ص۲۵ - ۲۶ آمده است.

4.. "An Early Shīī Cosmology”, pp. ۱-۸۰.

صفحه از 179