

سرانجام، در حجة العارف، منسوب به علی بن حمزة حَرّانی، یکی دیگر از وابستگان بنو شعبه،۱ نقل قول از کتاب الأظلة تنها به عنوان بخشی از کتاب الکرسی صورت گرفته است. گفتنی است که علی بن حمزة حرانی این مطلب را، چنان که خود تصریح دارد، به واسطه حقائق أسرار الدین نقل کرده است.۲
ارتباط میان این چهار متن - که از کتاب الأظلة نقل قول کردهاند - امکان تاریخگذاری آن را فراهم میسازد؛ اما پرسشی که در اینجا مطرح است، آن که آیا مؤلفان و تاریخ ادعایی این چهار اثر برای تاریخگذاری کتاب الأظلة قابل اعتماد است؟ از این رو، انتساب این آثار به مؤلفان و تاریخ احتمالی تألیفشان خود محل تأمل و بررسی است؛ چه آن که عموماً اثبات انتساب متون متقدم غلات و نُصیریه به مؤلفان ادعایی امری دشوار است. این دشواری زمانی پیچیدهتر میشود که در نظر داشته باشیم محققان مجموعه سلسلة التراث العلوی هیچگونه اطلاعاتی برای تحقیق و بررسی مؤلفان ادعایی ارائه نکردهاند.
چنان که گفتیم، قدیمیترین این چهار متن - که به کتاب الأظلة اشاره کرده - کتاب المثال و الصورة منسوب به محمد بن نصیر است. انتساب کتاب المثال و الصورة به وی قابل اعتماد است؛ چرا که در دو کتاب حاوی الأسرار۳ و حقائق أسرار الدین۴ هم از مؤلف و هم از اثر نام برده و مطالبی نقل شده است. در این اثرِ منسوب به محمد بن نصیر، مطلبی از کتاب التنبیه اسحاق بن محمد نَخعی أحمر (م285ق) یکی از غالیان مشهور سده سوم هجری نقل
1.. به گفتۀ فریدمن، وی برادرزادۀ ابومحمد حسن بن علی بن شعبة بوده است. ر.ک: The NuṣayrÐ-ÝalawÐs, p. ۴۶.
2.. حجة العارف، ص۲۷۳.
3.. حاوی الأسرار، ص۱۶۵، ۱۹۴، ۲۰۰، ۲۱۴.
4.. حقائق أسرار الدین، ص۲۳، ۴۲، ۷۷، ۹۵، ۹۸، ۱۵۷.