پژوهشی در تاریخ‌گذاری و شناسایی مؤلف کتاب الأظِلَّة؛ اثری بازمانده از غُلات کوفه در سده‌های نخست - صفحه 175

زاهری؛ مؤلفانی که دوره حیات آنها با بازه زمانی حدودی تألیف کتاب مورد بحث همخوانی دارد. از میان این سه مؤلف، محمد بن سنان ظاهری (م220ق) بیشترین بخت را دارد که نویسنده کتاب الأظلة مورد بحث باشد. نام وی در سند نقل از کتاب الأظلة در نقل‌های مختلف حسن بن شعبة حَرّانی نیز آمده است. شاهد دیگری که انتساب کتاب به محمد بن سنان را تقویت می‌نماید، گزارش شیخ مفید (م413ق) است که کتاب الأشباح و الأظلة را یکی از تألیفات غلات در موضوع «أشباح» برشمرده که غالیان آن را به محمد بن سنان نسبت می‌دادند.

به هر حال، مؤلف هر که باشد، بنا بر شواهدی که گذشت، می‌توان متن کتاب را به اواخر سده دوم و نیمه نخست قرن سوم هجری تاریخ‌گذاری کرد. از این رو، اصالت تاریخی متن و تعلق آن به جریان‌های اولیه غلات کوفه قابل دفاع خواهد بود.

کتابنامه

_ قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند.

_ إختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1426ق.

_ إختیار معرفة الرجال، محمد بن حسن طوسی، تحقیق: حسن مصطفوی، مشهد: دانشگاه مشهد، 1348ش.

_ الإشارة إلی من نال الوزارة، علی بن منجب بن سلیمان ابن صیرفی، تحقیق: عبدالله مخلص، مطبعة المعهد العلمی الفرنسی، 1923م.

_ الإعتقادات فی دین الإمامیة، محمد بن علی بن بابویهريال مشهور به شیخ صدوق، تحقیق: عصام عبدالسید، بیروت: دار المفید، 1414ق/1993م.

_ أعیان الشیعة، سید محسن امین، تحقیق: حسن امین، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، بی‌تا.

_ أمل الآمل فی علماء جبل عامل، محمد بن حسن حرعاملی، تحقیق: سید احمد حسینی، بغداد: مکتبة الأندلس، بی‌تا.

_ إنباء الأمراء بأنباء الوزراء، امحمد بن علی بن طولون، تحقیق: مهنّا حمد المهنّا، بیروت: دار البشائر الإسلامیة، 1418ق.

_ بحار الأنوار، محمد باقر مجلسی، بیروت: مؤسسة الوفاء، دوم، 1403ق/1983م.

صفحه از 179