نمی‌دهد.۱ مستصعب نیز در معنایی نزدیک به همین مفهوم به کار می‌رود.۲ به این مفهوم در برخی روایاتِ ناظر به این موضوع نیز اشاره شده است. حدیث منقول از امام باقر علیه السلام چنین است:
۰.أمَّا الصَّعبُ فَهُوَ الَّذی لَم یركَب بَعدُ، و أَمَّا المُستَصعَبُ فَهُوَ الَّذی یهرَبُ مِنهُ إذا رَأی؛۳
۰.«صعب» یعنی مركبی كه به كسی سواری نداده است و «مستصعب» یعنی مركب گریزپایی كه چون كسی را میبیند، میگریزد.
این تفسیر، تفاوت چندانی با معنای اصلی و لغوی ندارد. از این رو، آنچه محل بحث است، معنای کاربردی و مقصود نهایی امامان از این دسته روایات است.
معانی احتمالی
بر پایه تتبع در میان دیدگاه‌های عالمانی که به این احادیث اشاره داشته داشتهاند، می‌توان دو احتمال معنایی را قابل ارائه دانست؛ یک احتمال، ناظر به صعوبت علمی و دشواری فهم است. احتمال دیگر، صعوبت را نه در فهم، که در پذیرش و تحمل احادیث ناظر به فضایل اهلبیت علیهم السلام می‌داند. هر یک از این دو احتمال به دو معنای فرعیتر قابل تقسیماند. می‌توان صعوبت فهم را ناظر به بخشی از روایات و نه همه آنها دانست. نیز می‌توان صعوبت فهم را در همه روایات اهلبیت علیهم السلام جاری دانست؛ اما در ساحت باطن و لایههای زیرین. ارائه دهندگان احتمال دوم نیز دو دستهاند: دستهای آن را ناظر به فضیلت بزرگ و استثنایی ولایت الهیه ائمه علیهم السلام، و دستهای آن را عام و ناظر به همه فضایل و کمالات ویژه ایشان می‌دانند. ما این معانی احتمالی را در دو دسته اصلی بررسی می‌کنیم و سپس معنای مقبول را ارائه می‌دهیم.
1. صعوبت علمی
باورمندان صعوبت علمی، مضامین روایات اهلبیت علیهم السلام را بالاتر از افق علمی عمومی می‌دانند و همین امر را موجب دشواری فهم می‌خوانند. اینان، حدیث را در این روایات، به همان معنای اصطلاحی خود گرفته و اضافه آن را به «آل محمد» یا «نا» اضافه لامیه، یعنی
1.. العین، ج۱، ص۳۱۱؛ الصحاح، ج۱، ص۱۶۳؛ معجم مقائیس اللغة، ج۳، ص۲۸۶؛ اساس البلاغة، ص۵۲۹.
2.. مختار الصحاح، ص۱۹۲؛ النهایة، ج۲، ص۲۴۳ و ج۴، ص۳۸؛ لسان العرب، ج۱، ص۵۰۴ و ۵۲۳.
3.. بصائر الدرجات، ص۴۴، ح۱۶.
