احادیث صعب و مستصعب - صفحه 6

سخنان صادر شده از اهل‏بیت علیهم السلام دانسته‌اند. نتیجه این برداشت، آن است که فهم سخن اهل‏بیت علیهم السلام مشکل و دور از دسترس بسیاری است. علامه محمد تقی مجلسی در روضة المتقین، به صورت پراکنده، به این روایات اشاره کرده و چگونگی استفاده‌اش از این روایات نشان می‌دهد که گرایش به این معنا دارد.۱ حدیث هفتم، هشتم و نیز یازدهم باب، می‌توانند ناظر به دشواری علمی باشند. هم‏چنین، سخن امیر مؤمنان علی بن أبی طالب علیه السلام خطاب به حذیفة بن یمان نیز قرینه خوبی است که بخشی از آن را می‌آوریم:

۰.یا حُذَیفَةُ! لا تُحَدِّثِ النّاسَ بِما لا یعرفون فَیطغَوا و یكفُروا، إنَّ مِنَ العِلمِ صَعباً شَدیداً مَحمِلُهُ، لَو حَمَلَتهُ الجِبالُ عَجَزَت عَن حَملِهِ، إنَّ عِلمَنا أهلَ البَیتِ سَینكَرُ و یبَطَّلُ و تُقتَلُ رُواتُهُ و یساءُ إلی مَن یتلوهُ بَغیاً و حَسَداً لِما فَضَّلَ اللّه‏ُ بِهِ عِترَةَ الوَصِی وَصِی النَّبِی؛۲

۰.ای حذیفه، برای مردم چیزی نگو که نمی‌فهمند (و با شنیدنش) سر به طغیان می‌نهند و کافر می‌شوند. تحمل برخی از اگاهی‏ها، دشوار است؛ به گونه‏ای که کوه‏ها نیز از بر دوش کشیدنش ناتوان و درمانده‏اند. دانش ما اهل‏بیت به زودی انکار و باطل دانسته خواهد شد. راویانش را می‌کشند و به هر کس که آن را بخواند، از سر حسادت به فضل خدادادی ما اهل‏بیت بدی خواهد شد.

نقد

اشکال ابتدایی، آن است که عرب‌زبانان برای بیان دشوار بودن فهم مسأله‌ای از واژه‏های «احتمال» یا «اقرار»، استفاده نمی‌کنند؛ دو واژه‏ای که فراوان در احادیث باب آمده‏اند. «احتمال» در زبان عربی به معنای تحمل و معادل تاب آوردن است. اقرار نیز از مقوله عقد قلب و باور و با پذیرش قلبی مرتبط است، نه فهم عقلی. به سخن دیگر، می‌توان مطلبی آسان و قابل فهم را نپذیرفت و تحمل نکرد و مطلبی دشوار را فهمید و باور نمود و پذیرفت. مؤید این معنا، متون کهن عربی۳ و کاربردهای متعدد روایی است.۴

1.. روضة المتقین، ج۵، ص۴۶۳ و ۴۶۴؛ ج۱۳، ص۲۲۴.

2.. الغیبة (نعمانی)، ص۱۴۴، ح۳.

3.. ر.ک: الآثار الكاملة، ص۷۵؛ دیوان المعانی، ج‏۱، ص۳۰۷؛ الذخیرة فی محاسن أهل الجزیرة، ج‏۱، ص۱۵۷؛ نثر الدر فی المحاضرات، ج‏۱، ص۱۹۱؛ ج‏۴، ص۱۲۲.

4.. مانند حدیث: «احتمال الجاهل صدقه» (بحار الانوار، ج۵۴، ص۳۴۵) و نیز شماری از روایات باب نخست الغیبة نعمانی؛ مانند روایت عبد الأعلی بن أعین از امام جعفر صادق(: «إن احتمال أمرنا لیس هو التصدیق به و القبول له فقط، إن من احتمال أمرنا ستره و صیانته عن غیر أهله، فاقرءهم السلام و رحمة الله ـ یعنی الشیعة ـ ، و قل لهم: یقول لكم: رحم الله عبدا استجرّ مودّة الناس إلی و إلی نفسه یحدثهم بما یعرفون، و یستر عنهم ما ینكرون» ( الغیبة، ص۴۱، باب «ما روی فی صون سر آل محمد( عمن لیس من أهله و النهی عن إذاعته لهم و اطلاعهم»).

صفحه از 19