1 - 2. پیشینه موضوع
در باره نقش سیاق، تحقیقات و پژوهش‌های مستقلی صورت گرفته است؛ اما متأسفانه، بیشتر در حوزه تفسیر مانند: نظریة السیاق القرآنی از عبدالفتاح محمود مثنّی، نقش سیاق در تفسیر از محمدحسن ربانی و «السیاق القرآنی و اثره فی التفسیر» (پایان نامه کارشناسی ارشد) از عبدالرحمن عبدالله مطیّری است و حوزه حدیث، از چنین پژوهش‌هایی بی‌بهره مانده است؛ هر چند در لا به لای کتب حدیثی، شروح حدیثی، نقد و فقه الحدیثی، نکات ارزنده‌ای در خصوص سیاق بیان شده و توجهات ارزنده‌ای بدان شده و بهره‌های سودمندی از آن برده شده است. از جمله این کتاب‌ها، می‌توان به کتاب‌های ذیل اشاره کرد: تهذیب الاحکام و الاستبصار از شیخ طوسی، من لا یحضره الفقیه از شیخ صدوق، وسائل الشیعة از حر عاملی، بحار الانوار از مجلسی، الاخبار الدخیلة علامه محمد تقی شوشتری، معرفة الحدیث و علل الحدیث از محمد باقر بهبودی، معالم المدرستین و نقش ائمه علیهم السلام در احیای دین از علامه عسکری، «معیارهای شناخت احادیث ساختگی» از دکتر قاسم بستانی و....
اگر چه این کتاب‌ها، به سیاق به طور صریح، با به کار بردن الفاظی که به سیاق دلالت می‌کند۱ و به طور غیر صریح، با استفاده از عناوینی همچون «عدم مشابهت حدیث با سخن پیامبر صلی الله علیه و اله، صحابه یا امامان معصوم علیهم السّلام»،۲ «شناخت الفاظ غریب»،۳ «تببین احادیث مشکل»۴ و... پرداخته و اهمیت آن به عنوان «قرینه» در فهم و نقد احادیث گوشزد شده است، اما اثری مستقل و مدوّنی در این موضوع نگاشته نشده است و امید است که این نوشتار در این موضوع گامی مؤثر بردارد.
2. مفهوم شناسی سیاق
«سیاق» مصدر فعل «ساق»، «یسوق» است. اصل آن، «سواق» بوده _ که به دلیل کسره «سین»، حرف «واو» به «یا» تبدیل شده است _ و در کتب لغت، در معانی مختلفی از جمله: رشته پیوسته، راندن، تابع، اسلوب و روش، امور مخفی، کنایه از شدت داشتن و مهریه زن، به کار برده می‌شود.۵
1.. شرح اصول الکافی، ج۳، پاورقی ص۲۱۴؛ الارشاد، ج۲، پاورقی ص۱۶۹.
2.. معیارهای شناخت احادیث ساختگی، ص۳۰۲.
3.. مبانی و روش‌های نقد متن حدیث از دیدگاه اندیشوران شیعه، ص۱۰۶.
4.. همان، ص۱۰۷.
5.. لسان العرب، ج۱۰، ص۱۶۶، ذیل واژه «سوق»؛ مجمع البحرین، ج۵، ص۱۸۷.
