الخصیبی _ شرّف الله مقامه _، عن عمّه أحمد بن الخصیب، عن یتیم دین الله أحمد بن محمد الکاتب یرفعه إلی فرات بن أحنف قال:...۱
این گزارش و نقل قول در متن رساله در تاریخ‌گذاری نگارش آن بسیار حایز اهمیت و کارآمد است. دانسته است که ابو سعید میمون بن قاسم طبرانی، صاحب کتاب مجموع الأعیاد، از عالمان شناخته شده نُصیریه در حدود سال‌های 360 - 370 متولد و در 426 یا 427ق، وفات کرده است. نظر به تعبیر «قدّس الله روحه» در سند حدیث بالا، تاریخ نگارش رسالة موضحّه باید پس از 427ق، بوده باشد؛ تاریخی که به هیچ روی با بازه زمانی زندگانی حسن بن علی بن شعبة حرّانی همخوانی ندارد. بر این اساس، مؤلف کسی جز او است و انتساب کتاب به او نادرست است؛ جز آن که بگوییم فقره بالا بعدها به متن کتاب افزوده شده یا تصحیفی در متن آن رخ داده است.
3. مسائل لأبی محمد الحسن بن شعبة الحرّانی
این اثر _ که در ساختار کتب مسائل۲ تدوین شده _ مشتمل بر سیزده پرسش و پاسخ میان مؤلف آن و استادش حسین بن حمدان خصیبی است. این پرسش‌ها جملگی بر محور رابطه میان «معنا و اسم» طرح شده‌اند.
معنا و اسم جایگاه خاصی در میان باورهای نصیریه دارد. به عقیده ایشان، خدا ذات یگانه‌ای است که مرکب از سه اصل لایتجزی به نام‌های معنا، اسم و باب است. این تثلیث به نوبت در وجود انبیا مجسّم و متجلّی شده است. آخرین تجسم با ظهور اسلام مصادف شد و آن ذات یگانه در تثلیث لایتجزایی در وجود علی، محمد و سلمان فارسی تجسم یافت. بدین سبب، تثلیت مزبور را با حروف «عمس» معرفی نمودند که اشاره به حرف اول سه اسم علی، محمد و سلمان است.۳
پاسخ‌های حسین بن حمدان خصیبی به این پرسش‌ها بسیار کوتاه و موجز است؛ گرچه
1.. همان، ص۱۸۴ - ۱۸۵. رفع حدیث با تعبیر «یرفعه إلی» از اختصاصات حدیث شیعه است که از آن به «حدیث مرفوع» یاد می‌شود (در این باره ر.ک: معجم مصطلاحات الرجال و الدرایة، ص۱۵۶).
2.. کتب مسائل، گونه‌ای از آثار و متون‌اند مشتمل بر مجموعه سؤالاتی که شاگرد از شیخ خود از سر استفهام حقیقی یا از سر اختبار و امتحان به صورت کتبی یا شفاهی مطرح می‌کرده است. در سنت رسمی شیعه، بیشتر این کتاب‌ها، پرسش و پاسخ‌هایی هستند که مؤلّف، خود، و یا به ندرت از راوی دیگری، از امام علیه السلام پرسیده و پاسخ آن را در مجموعه ای ثبت نموده است (ر.ک: معجم مصطلاحات الرجال و الدرایة، ص۱۵۶). این کتاب‌ها به منزلۀ مجموعه استفتائات در زمان ما هستند.
3.. تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام، ص۱۸۵ - ۱۸۶.
