که در نوشتار برخی دانشمندان با عنوان «وسائط» از آن یاد شده است^۱ _ بحث از پاره‌ای از حقایق هستی مانند عرش، کرسی، ملائکه، جنیان و... را به خود اختصاص داده است.

یکی از این امور که در احادیث شیعی به طور گسترده مطرح شده است، وجود «حجب» و «سرادقات» در خلقت است که مفهوم آن دو از سوی هر یک از عالمان علوم یاد شده، در لابه لای مطالب و نه به طور مستقل، بیان شده است و تا آن‌جا که نگارندگان تتبع کرده‌اند، تا کنون پایان‌نامه و مقاله‌ای در این‌باره نگاشته نشده است. از این رو، آن‌چه در این پژوهش به عنوان خلأی محسوس، محور بحث قرار گرفته، ارائه معناشناسی روایی از این دو واژه و بیان ویژگی‌ها و مصادیق آنها از منظر روایات شیعی است. با توجه به این نکته بنیادین که روایات شیعه در رابطه با موضوع تحقیق در جوامع روایی نخست و معتبر شیعه (کتب اربعه) کمیاب است و عمده داده‌ها در این باره با جست و جوی دستی و برای اطمینان بیشتر از طریق جست و جوی رایانه‌ای، با استفاده از نرم افزار جامع الاحادیث، به ویژه از طریق جست و جوی گروه‌بندی ریشه‌ای واژگان _ که تمامی مشتقات و مشابه‌های ریشه را با تمامی پیشوندها و پسوند‌ها ارائه می‌دهد _ به دست آمده است و بیشتر منابع آن شامل کتاب بحار الانوار و مصادر آن می‌شود. بر این اساس، این پژوهش در صدد است پس از ارائه معنای لغوی و اصطلاحی واژگان حجب و سرادقات، با فحص روایی و از راه ارائه مشخصه‌های مشترک و اختصاصی هر یک از این دو، به تبیین مفهومی و مصداقی حجب و سرادقات بپرازد و جایگاه هر یک را از نظر روایات نشان دهد.

مفهوم شناسی

معناشناسی لغوی حجب و سرادقات

لغویان ریشه (حجب) را در اصل به معنای چیزی را از چیزی منع کردن برمی‌شمارند. از این رو، «حجاب» _ که جمع آن «حُجُب» است _ نام چیزی است که مانع از چیز دیگر می‌شود.^۲ نیز به حجاب، سِتر و پرده اطلاق می‌شود؛ از آن جهت که مانع از مشاهده است.^۳ از همین رو است که به هر چه حایل، حاجز و مانع میان دو چیز باشد،