معناشناسی، مختصات و مصادیق «حجب و سرادقات» در حدیث شیعه - صفحه 120

برای مثال، در روایات آمده است که اگر کسی گمان کند که خداوند را با حجاب یا صورت و یا مثال می‌تواند بشناسد، در حکم مشرک است:

۰.من زعم أنه یعرف الله بحجاب أو بصورة أو بمثال فهو مشرک، لان حجابه و مثاله و صورته غیره.۱

علامه مجلسی در شرح این روایت، مراد از «حجاب» را «عالمان سوء» بیان می‌کند که ادعا می‌کنند خداوند متعال را با عقل خود می‌شناسند و در این مسأله به حجت‌های خداوند رجوع نمی‌کنند. ایشان مانع و حجابی برای خلق به شمار می‌روند که مانع از معرفت خداوند و عبادت او می‌شوند.۲ در واقع، ایشان وجودهای خلقی و مادی هستند که توجه استقلالی به آنها مانع از توجه به خداوند است. نیز در شرح مراة العقول آمده در تفسیر این روایت، مراد از حجب هر وسیله‌ای است که برای شناخت خداوند بدان توسل جویند، حتی انبیا علیهم السّلام یا ائمه اطهار علیهم السّلام.۳

برخی از این دسته از حجاب‌ها با مرگ از بین می‌روند و همه خلق خواسته یا ناخواسته به کنه و حقیقت پی‌می‌برند.۴ برخی نیز حتی در قیامت باقی هستند و نوعی مانع به شمار می‌روند؛ برای نمونه در فضایل حضرت زهرا علیها السلام مروی است که روز قیامت منادی از پس حجب ندا می‌دهد که همه خلق دیدگان خود را پایین بیاندازند تا ایشان عبور کنند.۵ این روایت بر این مسأله دلالت دارد که در قیامت حجاب‌هایی وجود دارد که برای خلق هنوز باقی است و پس این حجاب‌ها برای ایشان نامعلوم است و تنها ندای کسانی که پس این حجاب‌ها هستند، به گوش اهل محشر می‌رسد. در مقابل، هر آن‌چه نام گناه بر آن نهاده شود، در شمار این دسته از حجب قرار می‌گیرند. منشا گناه، غفلت و انانیت است؛۶ همان گونه که در روایت مذکور از امام رضا علیه السلام نیز دلیل مفارقت از خداوند متعال انانیت خلق ذکر شد. این نوع از حجاب‌ها با خروج از طاعت خداوند و عمل بر خلاف آن‌چه حق تعالی اراده کرده است به وجود می‌آیند و با توبه، مغفرت و طاعت

1.. اصول الکافی، ج۱، ص۱۱۳.

2.. بحار الانوار، ج۴، ص۱۶۳.

3.. مراه العقول، ج۲، ص۳۴.

4.. الرسائل التوحیدیه، ص۱۲۱.

5.. مسند الإمام علی علیه السلام، ج۸، ص۴۴.

صفحه از 131