نقش قرآن در کشف و اصلاح تصحیف در روایات - صفحه 100

نقل شده و این تصحیفی آشکار در روایت است که با مراجعه به قرآن قابل اصلاح است.

دوم. اقتباس

گونه‌ای دیگر از تجلی قرآن در روایات مصومان علیهم السلام به شیوه «اقتباس» است. اقتباس یا تضمین، آن است که گویندهْ بخشی از کلامِ شخص دیگری را در کلام خود بیاورد.۱ در روایاتْ اقتباس از قرآن فراوان به چشم می‌آید. اقتباسِ آیات الهی در روایات خود به دو صورت است:

یکم. اقتباس صریح

اقتباسِ صریح آن است که امام علیه السلام عبارتی قرآنی را با همان ساختار و الفاظ، بدون تغییر یا با اندک تغییری در سخن خود می‌آورند؛۲ مثل این دعای امام سجاد علیه السلام:

۰.اللَّهُمَّ وَ أَوْصِلْ إِلَی التَّابِعِینَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ، الَّذِینَ‏ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونا بِالْإِیمانِ‏ خَیْرَ جَزَائِكَ.۳

که در آن، آیه دهم سوره حشر تضمین شده که می‌فرماید:

۰.«وَ الَّذینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذینَ سَبَقُونا بِالْإیمانِ...»۴

دوم. اقتباس اشاری

در این گونه از اقتباس، عبارتی قرآنی، با تغییر در لفظ یا ترکیب در کلام آورده شده؛۵ به گونه‌ای که ذهن هر شنونده آشنا به آیات قرآن را به آن عبارت‌ قرآنی سوق می‌دهد؛ به عنوان مثال، امام سجاد علیه السلام در دعایی می‌فرماید:

۰.اللَّهُمَّ وَ حَمَلَةُ عَرْشِكَ الَّذِینَ‏ لا یَفْتُرُونَ‏ مِنْ تَسْبِیحِكَ، وَ لا یَسْأَمُونَ‏ مِنْ تَقْدِیسِكَ، وَ لا یَسْتَحْسِرُونَ‏ مِنْ عِبَادَتِكَ.۶

جای هیچ تردیدی نیست که این بیانْ ناظر به سه آیه از قرآن‌کریم در وصف ملائکه است:

1.. المعجم المفصل فی علوم البلاغه، ص۱۹۶.

2.. «اقتباس؛ گونه‌ای از تجلی قرآن در نیایش معصومان»، ص۹۷.

3.. الصحیفة السجادیة، ص۴۲.

4.. سوره حشر، آیه ۱۰.

5.. «اقتباس؛ گونه‌ای از تجلی قرآن در نیایش معصومان(»، ص۹۷.

6.. الصحیفة السجادیة، ص۳۶.

صفحه از 109