3. بررسی تعدّد طرق کتب اصحاب ائمه علیهم السلام در آینه کتب فهرست
در این قسمت، به مسأله تعداد طرق کتب اصحاب ائمه علیهم السلام ، در مهم‌ترین کتب فهرست شیعه، یعنی فهرست النجاشی و فهرست الطوسی پرداخته و سعی شده تمامی قراینی را که دال بر تعدد طرق کتب اصحاب ائمه علیهم السلام هستند، بررسی گردد.
بررسی تعدّد طرق کتب اصحاب ائمه علیهم السلام ، در فهرست نجاشی
نجاشی به کتب اصحاب ائمه علیهم السلام طرق متعدّدی داشته است، ولی همان‌طور که پیش‌تر آمد، او در سراسر الفهرست سعی کرده، به جهت اختصار، حجم کمی از کتابش را به بیان طرق اختصاص دهد؛ چرا که بیان طرق متعدد را مخلّ غرض تألیف فهرستش می‌دانسته است.۱ لازم به ذکر است که بیان طرق متعدد، تنها زمانی او را از غرض اصلی تألیفش خارج می‌کند که حجم طرقِ غیر مذکورْ قابل توجه باشد. به دیگر بیان، وی باید در فهرستش تعداد بسیار زیادی از طرق را حذف کرده باشد؛ چرا که مثلاً عدم ذکر طریق برای صد اثر، حدود پنج صفحه از کتاب او را اشغال می‌کند و طبیعی است که این پنج صفحه، باعث خروج از غرض تألیف نخواهد بود. از این رو، به یقین، دامنه و گستره طرق او به کتب مذکور در فهرستش بسیار وسیع بوده که حذف آنها اثر مهمی در خلاصه‌سازی داشته است.
علاوه بر تصریح روشن در مقدمه الفهرست،۲ نجاشی در مواضع دیگری از فهرستش نیز بر شیوه خود مبنی بر عدم بیان طرق متکثّر تأکید کرده و آن را عادت و رویه جاری خود در نگارش این کتاب معرفی می‌کند. او در ضمن معرفی کتاب عبید الله بن علی حلبی می‌گوید:
قد روی هذا الکتاب خلق من أصحابنا عن عبید الله، و الطرق إلیه کثیرة، و نحن جارون علی عادتنا فی هذا الکتاب و ذاکرون إلیه طریقاً واحداً.۳
هم‌چنین، به هنگام ذکر کتاب جمیل بن دراج _ که اشخاص زیادی آن را از او روایت کردهاند و طرق زیادی هم دارد رویه مذکور در مقدمه فهرستش را یادآور میشود و بیان
1.. هدف و غرض نجاشی از این تألیف، هدفی کلامی در پاسخ به مخالفین شیعه برای نشان دادن سابقه و اصالت میراث علمی تشیّع بوده است (ر.ک: فهرست النجاشی، ص۳).
2.. فهرست النجاشی، ص۳.
3.. همان، ش۶۱۲.
