جمع‌بندی

روایات تفسیری امام صادق علیه السلام دارای حجمی حدود دو برابر روایات منقول از تابعان هم عصر ایشان است. این حجم گسترده از روایات امام وقتی برجسته می‌شود كه روشن شود امام با تابعان از نظر سیاسی و فرهنگی و رفت و آمد و امكان بیان و عرضه دانش خود در شرایط مساوی نبوده‌اند. پس حجم گسترده روایات امام نشان می‌دهد که ایشان رسالت خویش در راهنمایی مردم در امر دین و تفسیر و تفهیم آیات قرآن رابه خوبی انجام داده‌اند.

تعدد گونه‌های تفسیری امام صادق علیه السلام هم تنوع بیان امام در شرح و تفسیر آیات قرآن را به خوبی نشان می‌دهد و هم برتری امام در دقّت و توجّه به لایه‌های كلام و بیان معانی و مقاصد و حقایق قرآنی در روایات ایشان را اثبات می‌کند.

توجه به گستردگی روایات امام صادق علیه السلام تنوع گونه‌های تفسیری و عمق معانی در کنار روایاتی _ که به علم ویژه ایشان تصریح نموده است _ مؤید تفوق علمی و مرجعیت ایشان برای تفسیر قرآن و كلام الهی است. بنا بر این، گر چه تابعان تا سطحی از تفسیر که گونه‌های مشترک میان روایات امام و تابعان است؛ مانند: شرح واژگان، بیان معانی ظاهری، بیان وقایع تاریخی نزول و تا حدّ بسیار اندکی تبیین و تقیید پیش‌آمده‌اند، اما در سطوح بالاتر تفسیرکه همان گونه‌های خاص تفسیری امام است؛ مانند: تأویل و تفسیر متشابهات، بیان مراتب عمیق محکمات، بیان معانی باطنی و اخبار غیبی از آینده، اثری در منقولات تابعان دیده نمی‌شود؛ یعنی از آن دانش ویژه‌ای که در روایات تفسیری امام صادق علیه السلام نمایان است، در روایات دیگر مفسران خبری نیست. بنا بر این، ائمه علیهم السلام به استناد آیه تطهیر^۱ و آیه مسّ^۲ به عنوان انسان‌های پاك و مطهر، شایسته دسترسی به معارف و حقایق قرآن هستند و به استناد علم نبوی و لدنیّ، در تفسیر این كتاب مقدس نسبت به دیگران شایسته‌ترند و دیگران باید یا تفسیر را از آنان بگیرند و یا اگر خود به تفسیر می‌پردازند، باید در چارچوب معین شده از سوی آن بزرگواران حركت كنند. در غیر این صورت، به بیراهه می‌روند.

کتابنامه

_ قرآن کریم، ترجمه: محمد مهدی فولادوند، تحقیق: هیئت علمی دار القرآن الکریم،