گزارش شده وقتي امام حسن مجتبي عليه السلام با معاويه صلح کرد، يکي از اصحابشان به ايشان گفت: «اي عار مومنان!». حضرت پاسخ داد: «انسان دچار عار و ننگ شود، بهتر از آن است که دچار آتش جهنّم شود.» ( الاستيعاب، ج 1، ص 386. اين مطلب در منابع ديگر نيز آمده است مانند: تهذيب الكمال، ج 6، ص 243؛ البداية و النهاية، ج 8، ص 45؛ سير أعلام النبلاء، ج 3، ص 145؛ تاريخ الإسلام، الذهبي، ج 4، ص 5؛ الإصابة، ج 2، ص 64؛ ذخائر العقبة، ص 139).
همچنين وقتي که ايشان در مدينه بود، فردي به ايشان گفت: «حکومت را رها کردي و آن را به يک برده آزاد شده (معاويه) تسليم کردي و آمدي مدينه ساکن شدي!».
حضرت پاسخ داد: «من عار و ننگ را بر آتش جهنّم ترجيح دادم» ( الطبقات الکبري، ج 1، ص 330، ش 288؛ تاريخ مدينة دمشق، ج 13، ص 266).
اين سخن ايشان، کنايه از آن است که انتخاب صلح بر اساس وظيفه الهي بوده و چنان چه در اين شرايط چنين نمي‌کرد، عصيان پروردگار به شمار مي‌آمد و عقوبت دوزخ را در پي داشت.
چنان که مي‌بينيم، اين سخن حضرت، در مقابل ضرب المثل مورد بحث قرار دارد و آن را نفي مي‌کند. با اين ويژگي که امام خود در چنين شرايطي قرار گرفت و عملاً ننگ دنيايي را انتخاب و ترجيح داده و يک روش و سنّت عملي از خود به جا گذاشت. از اين رو است که عجلوني تصريح دارد که بيان امام حسن مجتبي عليه السلام با اين ضرب المثل تعارض دارد ( کشف الخفاء، ج 2، ص 325، ش 2843).
نتيجه آن که امام معصوم در اين جا با گفتار و رفتار خود، غلط بودن اين انديشه جاهلي را فرياد مي‌زند و رفتاري خلاف آن را به نمايش مي‌گذارد.

برخورد امام حسين عليه السلام

سومين برخورد با اين انديشه جاهلي را از سوي امام سوم شاهديم. برخورد امام حسين عليه السلام را مي‌توان حلقه تکميلي برخوردهاي دو معصوم پيشين دانست.
روحيه عزّت‌طلبي و ايستادگي در برابر ظالم تا مرز مرگ و کشته شدن، در سيره امام حسين عليه السلام از مشهورات است و ايشان نماد عزّت‌طلبي و و ترجيح مرگ با عزّت بر حيات ننگين هست. چنين شخصيتي که رفتار و سخنانش پيوسته تحکيم روحيه ظلم‌ستيزي و عزّت‌طلبي است و در نزد همگان به عنوان اسوه و نمونه مطرح است، تلاش دارد تا انديشه جاهلي ياد شده را که داعيه عزّت‌طلبي دارد، از نهضت ايشان نيرو نگيرد. از اين رو، در گرما گرم نبرد و هنگامه اوج گرفتن روحيه دشمن‌ستيزي و آمادگي براي مرگ با عزّت، رجزهايي را در ميدان جنگ فرياد مي‌کند که هم بر عزّت‌طلبي تأکيد دارد و هم کوبنده انديشه جاهلي ياد شده است:
الموت، خير من ركوب العار، و العار، خير من دخول النّار؛ مرگ، از تحمّل ننگ بهتر است. ننگ هم از وارد شدن به جهنّم بهتر است ( اللهوف، ص، 119؛ مناقب آل أبي طالب، ج 3، ص 224؛