گفتني است در برخي آيات (سوره تحريم، آيه 8 و سوره يونس، آيه 26) نيز تأکيد شده که روز قيامت، گَرد ذلّت، خواري و ننگ، هرگز بر چهره مؤمنان نيکوکار نمينشيند، بلکه اشخاصي نوراني و اهل بهشتاند.
مجموع آيات مورد بحث، بيانگر موضع قرآن نسبت به ارزش جاهلي ياد شده هستند و هشدار ميدهند که اگر آتش دوزخ دامن انسان را بگيرد، ننگ و رسوايي را همراه خود دارد، بلکه گرد بدترين نوع ذلّت، خواري و ننگ را بر جان آدمي مينشاند. بنا بر اين، در منظومه ارزشي ارائه شده از سوي قرآن، در مقام گزينش بين ننگ دنيايي و آتش جهنّم، فرار از ننگ و رفتن به طرف آتش جهنّم، شايسته نيست و در صورت گزينش جهنّم، گرفتار بدترين نوع ننگ و رسوايي خواهيم شد که به هيچ وجه با ننگهاي دنيايي قابل مقايسه نيست.
نکته
با توجّه به آنچه از آيات قران بر ميآيد ميتوان گفت روايت نقل شده در مسند ابي يعلي نميتواند درست باشد؛ زيرا با ظاهر آيات پيش گفته (ننگآور بودن ماهيت آتش جهنّم) در تعارض است. ابو يعلي آورده است: «العار و التخزية، تبلغ من ابن آدم في القيامة في المقام بين يدي الله، ما يتمني العبد أن يؤمر به في النّار؛ برخي در روز قيامت چنان دچار ننگ و ذلت ميشوند که آرزو ميکنند دستور ورود به جهنّم، براي آنان صادر شود (مسند ابي يعلي، ج 3، ص 310، ح 1776؛ الأمثال من الکتاب و السنّة، ج 1، ص 281).
اين حديث، از سويي با انديشه جاهلي «آتش بهتر از ننگ است» سازگاري دارد و از سوي ديگر، با مفهوم آيات پيشگفته که ورود در جهنّم را بدترين نوع ننگ ميدانست، در تعارض است. افزون بر اينها، آيات ديگري از قرآن کريم تأکيد دارند که روز قيامت، فرد مجرم حاضر است تمام نزديکان و مردمان زمين را فدا کند تا از آتش جهنّم رهايي يابد. از اين رو، ننگ روز قيامت نيز هر مقدار باشد، ورود به آتش جهنم بر آن ترجيح ندارد. اين نکته هم از آياتي که ماهيت جهنّم را خوارکننده و ننگآور ميدانستند بر ميآيد. و از جمله:
وَ لا يَسْئَلُ حَمِيمٌ حَمِيماً يُبَصَّرُونَهُمْ يَوَدُّ الْـمُجْرِمُ لَوْ يَفْتَدِي مِنْ عَذابِ يَوْمِئِذٍ بِبَنِيهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ أَخِيهِ وَ فَصِيلَتِهِ الَّتِي تُؤْوِيهِ وَ مَنْ فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً ثُمَّ يُنْجِيهِ كَلاَّ انها لظي نَزَّاعَةً لِلشَّوي تَدْعُوا مَنْ أَدْبَرَ وَ تَوَلَّي؛
و [در روز قيامت] هيچ حامي و دوستي سراغ دوستش را نمي گيرد با اين كه دوستان را به يکديگر نشان مي دهند. مجرم آرزو مي كند اي كاش مي شد فرزندان را در برابر عذاب آن روز فدا كرد و دوستان، برادر و خويشاونداني را كه او را از خود مي دانستند و بلكه همه مردم روي زمين را تا خودش از عذاب نجات پيدا كند. امّا هيهات چه آرزوي