عبقات الأنوار و علامه مير حامد حسين - صفحه 68

کتب و مصادر ديگر به دست آمده است. گفتني است که ملحقات مجلّد حديث ثقلين، به قلم سيد عبد العزيز طباطبايي نوشته شده است (همان، ص 174).
در باره تنظيم اين اثر نيز بايد گفت که ارزش تنظيم خلاصة عبقات ‌الأنوار وقتي درک مي‌شود که آشنايي اجمالي از عبقات ‌الأنوار وجود داشته ‌باشد. در اين کتاب، براي هر موضوعي، فصلي و براي هر فصلي، عنواني مختص به آن و براي هر بحث از بحث‌هاي موضوع نيز عنواني اضافه شده است. و اين علاوه بر ارقام و علائم فنّي مختلفي است که معمولاً امروزه به کتاب اضافه مي‌شود.
علاوه بر اين فهرست‌هاي سه‌گانه‌ که در پايان هر حديث در مجلّد اين کتاب اضافه شده، سه فهرست ديگر در پايان هر حديث در باره موضوعات، اعلام مترجمان و مصادر آن اضافه شده است. در آخرين مجلّد کتاب، در جزء جداگانه‌اي، مصادر تحقيق، چاپ شده است (همان جا).
4. آية الله ميلاني، تأليف ديگري نيز به نام نفحات الأزهار في خلاصة عبقات الأنوار دارد. اين کتاب، در حقيقت همان کتاب خلاصة عبقات الأنوار است. پيش‌تر گذشت که ايشان در کتاب خلاصة عبقات الأنوار، تحقيق بخشي از مصادر هندي را به زماني ديگر موکول کرده بود. ايشان در کتاب نفحات الأزهار، اين مصادر را تحقيق کرده و با چاپي منقّح‌تر از کتاب پيشين، در بيست جلد، در سال 1404 هجري به چاپ ‌رساند. با چاپ اين اثر، کتاب عبقات الأنوارِ علامه مير حامد حسين، به گستردگي در محافل علمي راه يافت و عمق کار مير حامد حسين بيشتر شناخته شد.
آن چه نگارنده، از کار علامه مير حامد حسين براي آشنايي بيشتر با اين اثر بررسي مي‌کند، تنها مربوط به حديث ثقلين مي‌شود؛ چرا که بررسي تمام احاديث و مجلّدات اين کتاب، از حدّ و فراخور اين مقاله خارج است.

ساختار کتاب

کتاب خلاصة عبقات الأنوار، همانند کتاب تحفة اثني عشريه، در دو منهج، منهجي در باره آيات قرآن و منهجي در باره احاديث، سامان يافته است. در هر کدام از اين دو منهج، رديه‌هاي صاحب‌ تحفه بر آيات و احاديث مورد استناد شيعه در امامت، پاسخ داده شده است.
منهج نخست که در باره آيات قرآن است، در مجلّدي بزرگ نوشته شده که تا کنون چاپ نشده و در کتاب‌خانه بزرگ مؤلّف در شهر لکهنو در هندوستان، نگهداري مي‌شود ( الذريعة الي تصانيف الشيعة، ج 15، ص 214).
مؤلّف، منهج نخست را به آيات زير که از ناحيه عبد العزيز دهلوي مورد مناقشه قرار گرفتند اختصاص داده است:
1. آيه ولايت: إِنَّما وَلِيکمُ الله وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکعُونَ (سوره مائده، آيه 55).

صفحه از 77