علمي و بهره مندي از مشايخ بزرگ و نيز تأليف اثر چشم‌گير تاريخ بزرگ دمشق در شمار يكي از بزرگ ترين محدّثان و حافظان عصر خويش است.
شمار مشايخ او را در حديث بالغ بر 1300 مرد و بيش از 80 زن نوشته اند. او در طول سال هاي 520 تا 533 به سفرهاي علمي اشتغال داشت و از سال 533 تا پايان عمر (نزديک به چهل سال) به تأليف، تصنيف و تعليم آموخته هاي خود پرداخت.
تاريخ مدينة دمشق، از جامع ترين كتاب ها در جغرافياي تاريخي و زندگي‌نامه دانش‌مندان بويژه محدّثان و حافظان حديث شهر كهن سال دمشق است كه پس از كتاب هاي تاريخ نيشابور (حاكم نيشابوري)، ذكر اخبار اصبهان (ابو نعيم اصفهاني) و تاريخ بغداد (خطيب بغدادي)، در تاريخ شهرهاي اسلامي نوشته شده است. شيوه نگارش و تدوين تاريخ دمشق، به ترتيب تاريخ بغداد است.
اين كتاب، داراي پيش گفتاري است مفصّل از پيشينه تاريخي دمشق، و زندگي‌نامه پيامبران، خلفا، واليان، فقيهان، محدّثان، قاضيان، قاريان، اديبان، شاعران و راوياني است كه از دمشق و ديگر شهرهاي ديار شام، چون بيروت، رمله، حلب و بعلبک، ديدار كرده اند.
اين كتاب در زمان حيات مؤلّف از شهرتي ويژه برخوردار شد به گونه اي كه خود ابن عساكر در جامع دمشق و دار الحديث نوريه تا پايان عمر به تدريس آن اشتغال داشت. پس از درگذشت او، پسرش كار پدر را دنبال كرد. اين كتاب، اكنون به همّت انتشارات «دار الفكر بيروت» در هشتاد جلد به (دائرة المعارف بزرگ اسلامي، ج 5، ص 291 ـ 293. متن فوق تلخيصي از مطالب اين منبع است) چاپ رسيده است.
بخش دوم: كتاب «مختصر تاريخ دمشق»
1. نام كتاب
اين كتاب، فاقد مقدمه است ولي خوش‌بختانه نسخه دست‌نوشت مؤلّف موجود است. او در سطر نخست اين اثر، نوشته است: «مختصر تاريخ دمشق لابن عساكر».
2. محتواي كتاب
براي آشنايي با مطالب اين كتاب، بايستي نخست با كتاب تاريخ دمشق آشنا شويم. ابن عساكر، خود مدّعي است كه در تدوين مطالبِ كتاب، وام دار خطيب بغدادي (م 643 ق) در تاريخ بغداد است. و خطيب در مقدّمه بسيار كوتاه خود در يک خط، نماي كلي كتابش را براي خواننده ترسيم مي كند: «اين كتاب، بيان‌كننده تاريخ مدينة السلام (بغداد) و اخبار مربوط به بناها، بزرگاني كه در آن ساكن بودند و يادكردي از كساني كه به اين شهر وارد شده، و اسامي دانش‌مندان بغداد است» (تاريخ بغداد، ج 1، ص 3).
