«قدَّرَ مَا خَلَقَ، فَأَحَکَم تَقديرَه، وَ دبَّرَه فَالطَفَ تَدبيرَه، وَ وجَّهَه لِوِجهَتِه فَلَم يتَعَدَّ حُدودَ مَنزِلَتِه؛ ( نهج البلاغه، خطبه ۹۱) آن چه آفريد، مقدّر کرد و تقدير آن را استوار نمود، و تدبيرش کرد و تدبير آن را به انجام رساند و آن را به سمت و سوي خودش راهنمايي کرد و از قلمرو جايگاهش تجاوز ننمود».
علاوه، آنجا هم که استعداد فرد و شرايط براي رسيدن به خواسته فراهم است، نبايد اراده خداوند را فراموش کرد. چرا که ممکن است انسان مطلوبي را بخواهد ولي اراده خداوند براي تحقّق، بدان تعلّق نگيرد. بهترين مثال آن، فقر و نداري برخي از مؤمنان است. در يک حديث قدسي طولاني، خداوند مي‌فرمايد: «اگر به بنده مؤمن، صحّت بدن و وسعت در زندگي يا بيماري و تنگي دهم، به اين دليل است که مي‌دانم چه امري، دين او را اصلاح مي‌کند ( الکافي، ج 2،
ص 61 و 62) در چنين موردي، هر چه که انسان تلاش کند، چون خواست خداوند به آن تعلّق نگرفته، اين تلاش ثمر نمي‌بخشد. در نتيجه، حزن انسان هم در مقابل اين قضا و قدر، بي فايده است.
ج. در اثرگذاري قضا و قدر تکليفي و غير تکليفي به يک‌ديگر بيان شد که برخي افعال انسان، به عنوان قضا و قدر تکليفي، سبب صدور فعلي از جانب خداوند، به عنوان قضا و قدر غير تکليفي، مي‌گردد. براي مثال، اگر فعلي از انسان صادر شود که سبب بلايي گردد و انسان را محزون کند، مي‌توان با تغيير آن فعل، مانع پديد آمدن اندوه گرديم. در روايت امام صادق عليه السلام که مي‌فرمايد: «هر کس معصيت کند و گناهنش زياد شود، به گونه‌اي که عملي براي کفّاره نداشته باشد، دچار حزن مي‌گردد» ( المؤمن، باب التمحيص بالحزن والهمّ، ص 44) اين مطلب مشهود است که گناه، سبب حزن يا عامل اندوه زاست. انسان با گناه نکردن، از به وجود آمدن غم‌ها جلوگيري مي‌کند.
د. اين احتمال نيز بعيد نيست که مراد از قضا و قدر، حاکم بودن قانون علّيت بر عالم است. در حزن منفي بيان شد که مهم‌ترين عامل حزن، دنيا و علاقه (بحار الأنوار، ج ۵، ص۱۲۰: قال رسول الله صلي الله عليه و آله: «الرَغبَةُ في الدُّنيا، تُکثِّرُالهَمَََّوالحُزنَ».) بدان است. اگر فرد از علاقه خود نسبت به دنيا بکاهد، حزن او نسبت به داشته‌ها و نداشته‌هايش کم مي‌شود. چرا که علاقه، علّت و اندوه، معلول است. در همين جهت مي‌توان به نشناختن دنيا (غرر الحکم، ح ۸۹۳۵: امير مؤمنان عليه السلام: «مَن عَرَفَ الدّنيا، لَم يحزن عَلي مَا أصَابَه»قانع نبودن، (ميزان الحکمه، ح ۱۷۱۶۳: امام حسين عليه السلام: «القنوع، راحة الأبدان») و... به عنوان عوامل حزن اشاره کرد.
