درمان حُزن و باور به قضا و قدر

ميثم عزيزان ^۱

چکيده

حزن و افسردگي در روح و نفس انسان، مي‌تواند مانعي در مسير حرکت و پيشرفت دنيوي و سلوک اخروي فرد باشد. از اين رو، بايد براي از بين بردن آن تدبيري انديشيد. اعتقاد به قضا و قدر، راه‌کاري است در همين جهت که با ايجاد رضامندي، اين مانع را از مسير بر خواهد داشت. اين نگاشته، شرحي بر روايت امام صادق عليه السلام است که با استفاده از روايات هم‌مضمون و هم‌خانواده دو عنوان حزن، و قضا و قدر، به دنبال آن هستيم تا به تبيين اين دو رکن اصلي حديث شريف و رابطه آنها بپردازيم.

کليد واژه‌ها: حزن، غم و اندوه، قضا و قدر، اختيار، جبر.

تعريف حزن

لغت‌شناساني چون خليل بن احمد، ( العين، ج 1، ص 378) ابن منظور ( لسان العرب، ج 13، ص 111) و ابن اثير، ( النهايه، ص204) طبق اقوالي مشابه قائلند که معناي ريشه «حزن»، «خشونة الشّيء و شدّة فيه» است، و دو تلفّظ دارد: الحَزن و الحُزن. ابن فارس مي‌گويد: مراد از الحَزن، زمين سنگلاخي و سختي در آن، و مراد از الحُزن، همان معناي مشهور است. (معجم المقاييس اللغة، ج 1، ص 291) راغب اصفهاني اضافه مي‌كند كه خشونت در نفس و آن‌ چه از غم و اندوه در جان آدمي حاصل مي‌شود حزن است و نقطه مقابل آن، فرح و شادي است. (مفردات ألفاظ القرآن، ج 1، ص 478)
در بيان عالمان اخلاق، همچون نراقي (معراج السّعادة، ص774 و 775) و مصباح يزدي (مجلّه پرسمان، ش 43، ص 7) که از روح روايات گرفته شده و نيز در کتاب دائرة المعارف تشيع، در تعريف حزن، (دائرة المعارف تشيع، ج 6، ص 264) به اصل از دست دادن محبوب و فقدان مطلوب، اشاره شده