حديث در فراز و نشيب عقايد صوفيه - صفحه 164

اين دسته، سماع را مستحب و قرب‌آور مي‌دانند و نوعاً هم خودشان اهل سماع بوده‌اند امّا به اندازه گروه اوّل ديدگاه افراطي ندارند. عزّ الدين محمود كاشاني، عزيز الدين نسفي، محمّد غزالي و هجويري، از اين گروه‌اند.

ج. مخالفان سماع

اين گروه، در بين متصوّفه اندك‌اند؛ از جمله محيّ الدين عربي، در رساله روح القدس في محاسبة النفس ذيل بحث سماع مي‌گويد: «بعد از مراسم پرهياهوي سماع، به يك‌ديگر به جهت اعمال خود تهنيت مي‌گوييم در حالي كه فرشتگان در ملأ اعلي به ما به موجب از دست دادن دين و عقل خود به واسطه سماع، تسليت مي‌گويند».

د. اعتقاد به صلح كل

يكي از اعتقادات مهم صوفيان، «صلح كل» است. بدين معنا كه آنان هيچ دين و مذهب و آئيني را غلط نمي‌شمارند و هيچ كدام را بر ديگري امتياز نمي‌دهند. و در نظر آنان، ديانت اسلام با بت‌پرستي، يكي است و كعبه و مي‌خانه، و صمد و صنم يكي است و صوفي پخته هيچ وقت ناظر به اين نيست كه انسان پيرو چه مذهبي است يا صورت عبادت او چيست.
آنها اختلاف مذاهب را اختلاف در رنگ و صورت مي‌شمارند و معتقدند كه وابستگي به مذهبي خاص، مانع و حائل در راه وصول به حق است، لذا مي‌گويند: «صوفي موحّد باشد. و ابن الوقت، موحّد، لامذهب و قلندر، يك معناست». يا مي‌گويند: «صوفي، موحّد است، موحّد، غير محدّد است، مذهب در حد است و او رو به بي حدي است، پس در مذهب نباشد ( تاريخ تصوف در اسلام، قاسم غني، ص 429 ـ 427).
به همين دليل است كه به خود اجازه مي‌دهند در هر زمان در قالب يك مذهب باشند. آن چنان كه مولوي مي‌گويد:
پس امام حيّ ناطق آن وليست خواه از نسل عمر خواه از عليست
اشكالات فراواني را با استناد به قرآن و حديث مي‌توان بر اين نگرش و طرز تفكّر وارد دانست. اگر اين گونه باشد، تكليف اين همه عبادات و تكاليف شرعي كه در دين اسلام مقرّر گشته و سرباز زدن از آن‌ها مساوي با داخل شدن در عذاب الهي است، چه مي‌شود. و يا تكليف اين آيات چه مي‌شود: «انّ الدين عند الله الاسلام» (آل عمران ،۱۹)؛«و من يبتغ غير الاسلام ديناً فلن يقبل منه و هو في الآخره من الخاسرين» (همان، ۸۵).
و يا غرض از ارسال رسل و انزال كتب چيست؟
رسول خدا در حديثي مي‌فرمايد: «انّي اخاف عليكم استخفافاً بالدين؛ بر شما مي‌ترسم از اين كه دين الهي را سبك شمرده و خوار بداريد (بحار الأنوار، ج ۶۹، ص ۲۲۷).

صفحه از 179