جايگاه عقل در انديشه ملا محمّد امين استرآبادي، با نگاه به کتاب «الفوايد المدنية»

معصومه رضواني ^۱

چکيده

تحقيق حاضر به بررسي جايگاه عقل در انديشه ملامحمّد امين استرآبادي از سرآمدان مکتب اخباري‌گري مي‌پردازد. در اين راستا ابتدا به ديدگاه استرآبادي در باب چيستي عقل و نيز ميزان و محدوده اعتبار ادراکات آن مي‌پردازيم، سپس نقش عقل را در ادراک اصول اعتقادات از نظر استرآبادي مورد کنکاش قرار داده و در نهايت، کاربرد عقل را در استنباط از نصوص شريعت مورد بحث و بررسي قرار مي‌دهيم. سپس به اين نتيجه مي‌رسيم که تعريف استرآبادي از عقل با تعريف رايج تفاوتي ندارد و او نيز عقل را همان قوّه تمييز و تشخيص و ابزار تفکّر و استدلال مي‌داند و بر خلاف ديدگاه غالب در مورد مکتب اخباري‌گري، وي به طور مطلق حجّيت عقل و ادراکات آن را انکار نمي‌کند؛ بلکه آن را تنها در امور مربوط به شريعت و اموري که از دسترس حواس انسان خارج است ناتوان و نامعتبر توصيف مي‌کند.
در حوزه اصول اعتقادات نيز او اين معارف را در درجه اوّل، فطري و دروني مي‌داند و قائل به ديدگاهي متفاوت با ديگران در مورد کاربرد عقل در اين حوزه است. در ارتباط با برداشت از نصوص شريعت نيز ديدگاه او در اين زمينه تفاوت چنداني با ديدگاه ساير اخباريان ندارد. وي ظاهر آيات قرآن و روايات ائمّه عليهم السلام را حجّت نمي‌داند و در برداشت از روايات ائمّه عليهم السلام نيز غالباً پايبند به نص است و تا آن جا که مي‌تواند از معناي ظاهري خارج نمي‌شود.

کليد واژه‌ها: استرآبادي، عقل، اخباري‌گري، الفوائد المدنية.