جستاری در مفهوم «نسخه»؛ سبکی در گردآوری و گزارش احادیث
احسان سرخهای۱
چکیده
از «نسخه» به عنوان شیوهای خاص از نگارشهای حدیثی، تعریف قابل قبولی ارائه نشده است. دو تعریف در میان معاصران بیشتر به کار رفته است: نخست. رساله کوچکی که حاوی احکام تأسیسی بوده که امام علیه السلام آن را وضع و بر راوی املا فرموده است و دوم. کتابی مأثور از یکی از ائمه علیهم السلام که به خط ایشان یا منقول از خط ایشان بوده است. به نظر میرسد، تعریفهایی ارائه شده از این اصطلاح، فاقد مستندات متقن و شواهد قابل قبول در کاربرد آن در منابع کتابشناسی است. مقاله حاضر میکوشد با جست و جو در شواهد مندرج در فهرست النجاشی و روایات پراکنده برگرفته از کتب مفقود موسوم به «نسخه»، از محدثانی که چنین اثری به ایشان نسب داده شده، تعریفی قابل دفاع از این اصطلاح ارائه کند. این نوشتار همچنین به بررسی صحیفة الإمام الرضا علیه السلام و مسند الإمام الرضا علیه السلام به عنوان دو نمونه بر جای مانده از مصادیق «نسخه» میپردازد. دستاورد این پژوهش در تعریف نسخه آن است که: نسخه، روایت امام علیه السلام از نیاکان را گویند.
کلید واژهها: نسخه، منابع حدیثی، سبک شناسی، فهرست النجاشی، صحیفة الإمام رضا علیه السلام ، مسند الإمام رضا علیه السلام .
درآمد
واژه نسخ به معنای تغییر و زوال است.۲ این واژه آنگاه که در باره کتاب و کتابت به کار رود، به معنای رونوشتی از نوشتهای دیگر است.۳ طریحی در توجیه تناسب معنای اصلی این واژه با آنچه در باره کتابت آمده، «استنسخته» را معادل «نقلته» دانسته
1.. عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2.. «النسخ: إزالتک أمرا کان یعمل به» ( العین، ج۴، ص۲۰۱).
3.. «نسخ: النسخ و الانتساخ: اکتتابک فی کتاب عن معارضة» (همان).