... توسط یکی از اصحابمان از اهالی استرآباد، هدایت یافتم ...۱
محمد باقر مجلسی نیز از یکی از چهرههای سرشناس اخباریان به شمار میآید. وی در حقیقت، مجتهدی است اخباری مسلک که نه به اصول اخباریها دل بسته و نه تمام قواعد مجتهدین را به کار بسته است. وی در مقدمه مرآة العقول چنین آورده است:
... حقیقت علم یافت نمیشود، الّا در اخبار اهل بیت علیهم السلام و سبیل نجات هویدا نمیگردد، الّا با فحص از آثار ایشان.۲
این شیوه بعد از وی مرضی علمایی چون شیخ یوسف بحرانی میگردد؛ هر چند وی ابتدا اخباری صرف و خالص بوده که بعد از این نظریه برگشته و مانند علامه مجلسی (دوم) طریق وسطی را برگزیده است۳ . مقدمات کتاب معروف وی، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، برای اثبات مسلک وی کافی است.
علم رجال و رویکردهای رجالی
دانش رجال، علمی است که در آن از حالات راویان حدیث و صفات آنها بحث میشود؛ از آن جهت که آن صفات، در رد و قبول خبر آنان تأثیر دارد.۴
در توجه به علم رجال رویکردهای مختلفی وجود دارد؛ برخی آن را ضروری دانسته و برخی در مقابل آن را نفی کردهاند و برخی روش میانهای را انتخاب نمودهاند؛ یعنی، نه آن را قبول و نه نفی کردهاند، بلکه قایل به احتیاج کم به علم رجال هستند. این رویکردها عبارتاند از:
_ ضرورت پرداختن به علم رجال: علمای اصولی بر این باورند که حکم به صحت و ضعف احادیث موقوف به علم رجال است.۵
_ عدم احتیاج: در مسلک سید مرتضی و ابن ادریس _ که به خبر واحد عمل نمیکردند _ تقریباً فایده علم رجال منتفی است و نیز مسلک برخی از اصولیان _ که عمل به مشهور را
1.. حق المبین، ص۱۲.
2.. مراة العقول، ج۱، ص۲۲.
3.. الحدائق الناضرة، ج۱، ص۱۵.
4.. الذریعة، ج۸، ص۸۰.
5.. نقد الرجال، ج۱، ص۳۳.