نگاهی به وجوه اعرابی روایت

در بررسی اعرابی و ترجمه‏ای این روایت، تنها نقطه محل بحث و تفاوت، در تعلیل نصب جلبابا یا تجفافا است که بسته به مفهوم و معنایی که برای استعداد در نظر گرفته شود متفاوت خواهد بود، و این امر در اقتران ترجمه و اعراب و مفهوم متون بسیار اهمیت دارد، در اینجا اساس را معانی استعداد قرار می‌دهیم و بر این اساس اعراب روایت را بررسی می‌کنیم:

معنای نخست

بر اساس نخستین معنا و پرکاربردترین استعمال «استعداد»، یعنی تاهب و آمادگی چیزی را یافتن که لازم است و تنها با حرف جر لام همراه می‌شود، نصب «جلبابا» به سه صورت قابل توجیه است که به ترتیب قوت آن در نظر نگارنده ذکر می‌شود:

الف) مفعول به برای حال محذوف و بحث تضمین نحوی: چه بسا بهتر این باشد که «یستعدّ» را متضمن معنای «اتخاذ» گرفت و معنا چنین شود:

«فلیستعدّ للفقر متخذًا جلبابا» و بحث تضمین باب گسترده و درازدامنی دارد که در نصوص عربی، کاربرد فراوان داشته و قابل پی‌گیری است.^۱ در این صورت، علاوه بر افزودن بار معنایی لفظ، همراه بودن ایجاز در کلام، و بی‌نیاز بودن از تقدیر‏های متکلفانه، نیازی به تبدیل معنای استعداد از کاربرد اصلی آن به موارد دیگر نخواهد بود.

ب) منصوب به نزع الخافض: بدین معنا که بوده است: «من الجلباب» و «من» حذف شده و جلباب منصوب شده است.

ج) حال برای الفقر: در این حالت، حال از نوع جامد مؤول به مشتق خواهد بود، زیرا در آن مفهوم اصالت است؛ یعنی اصل فقر را بیان می‌کند. البته در اینجا به مجاز و در آیه مبارکی که در ذیل می‌آید، به حقیقت.

در این دو وجه، «جلبابا» در روایت شبیه «طینا» در این آیه قرآن کریم است: ... قالَ أَ أَسْجُدُ لِمَنْ خَلَقْتَ طیناً.^۲

البته تمییز گرفتن جلبابا برای رفع ابهام از استعداد نیز چندان دور از مفهوم نیست، گویی رفع ابهام از چگونگی استعداد برای فقر می‌کند، و بر این اساس جلبابی از فقر معنا