بررسی محتوایی حدیث استعداد فقر و نقد برخی از دیدگاه‌ها - صفحه 9

را می‌آورد که بیان‌گر ‏مقصود باشد.۱ این روایت نمی‌تواند در تفسیر فقر به فقر در آخرت، به عنوان مؤید شمرده شود.

به دیگر سخن، «هر دو روایت به حب اهل بیت _ علیهم‌السلام _ نظر دارد؛ اما روایت استعداد فقر روایتی است ناظر به طریق، و نقل حضرت امام صادق _ علیه السلام _ از روایت امام علی _ علیه السلام _ روایتی است ناظر به غایت»؛ به این معنا که امر بودن فعل روایت در نقل آن شخص «أعِدَّ للفقر جلبابا» دلالت بر طریق تشیع دارد که با ناملایمات همراه است و صبر می‌طلبد و وظیفه را تعیین می‌کند؛ یعنی پذیرش فقر با حب اهل بیت _ علیهم‌السلام _ و نپذیرفتن غنا بدون حب ایشان _ علیهم‌السلام _ ، اما روایتی که امام _ علیه السلام _ جایگزین آن کرده و از فعل ماضی استفاده کردند «أعددت لفاقتک جلباباً»، بر جنبه اخروی و غایی حب اهل بیت دلالت دارد و جواب شرطی است مقدر از این قرار: «فإن کنت محبًّا أعددت لفاقتک جلباباً»، و مفهوم این نگاه غایی در روایات وارد است:

حُبُ‏ عَلِيٍّ حَسَنَةٌ لَا تَضُرُّ مَعَها سَيِّئَةٌ، وَ بُغْضُهُ سَيِّئَةٌ لَا تَنْفَعُ مَعَها حَسَنَةٌ.۲

یعنی اگر حب اهل بیت داشتی و چنان کردی که باید، نتیجه غایی آن این است که روزی که همه عریانی است و آشکار شدن سرایر، به واسطه حب اهل بیت _ علیهم‌السلام _ تو را پوشش و ستر از گنا‏هان است و از فقر و فاقه آن روز خلاصی خواهی یافت.

3. فقر، کنایه از ترک دنیا

از برخی تعابیر و شروح چنین بر می‌آید که فقر را کنایه از ترک دنیا و زهدگرایی گرفته‏اند، ولی خودِ فقر را نپذیرفته و استدلال ابوعبید مبنی بر وجود محبان توان‌گر ‏و ثروتمند را آورده‏اند. لذا فقر را، فقر مادی نگرفته، بلکه کنایه بر ترک دنیا دانسته‏اند. ظاهراً این تفسیر با قول فقر دنیوی همپوشانی دارد، ولی اینان فقر در دنیا را رد می‏کنند و تنها ترک تعلق به دنیا را می‏پذیرنند.

بیهقی به نقل از وبری در تأیید و توجیه این احتمال می‌گوید:

يحتمل هذا الفقر الظّاهر، و يحتمل انّ المراد بذلك: انّ من احبّنا، و من وطّن نفسه علی مودّتنا، و عزم علی مشايعتنا، فليوطّن نفسه و ليحدّثها باستدامة العبادة للّه، طول

1..‏ أعددت لفاقتک جلباباً.

2..‏ مجمع البحرین، ج۲، ص۳۳.

صفحه از 30