است. این تعابیر که در باره برخی کتاب‌‏های حدیثی گزارش شده، نشان از آن دارد که یکی از ملاک‏های ارزیابی متقدّمان امامی، اعتماد و عمل به کتاب‌‏ها بوده است. گاهی متقدّمان به ارزیابی‌‏های برخی محدّثان بزرگ نیز _ که اعتماد به کتابی حدیثی داشته‏اند _ توجه می‌کردند. تعابیری چون «عَلیه عَوّلَ سلامة بن محمّد الأرزنی»^۱ و «رأیتُ أبالعبّاس بن نوح قد عَوّلَ علیه فی کتابه أخبار الوکلاء»^۲ _ که از اعتماد محدّثی خاص حکایت دارد _ از این نمونه است. در مقابل، عدم اعتماد قدما به کتابی خاص، دید و قضاوت منفی آنها به آن را نشان می‌دهد. عبارتی مانند «لا یُعَوّلُ عَلی‏ها»^۳ اشاره به همین مطلب دارد.^۴ امروزه می‌توان با بازیابی احادیث نگاشته‌‏های اولیه حدیثی در جوامع روایی، از اعتماد یا عدم اعتماد متقدّمان به آنها به عنوان قرینه‏ای برای پذیرش یا عدم پذیرش حدیث، افزون بر اوصاف رجالی ناقلان آن، بهره جست.

مسأله حایز اهمیت در این‌جا کشف قراینی است که عالمان متقدّم امامی در اعتماد یا عدم اعتماد به کتاب‌‏های حدیثی نخستین بر آنها تکیه داشته‏اند. ظاهراً ملاک‌‏های قدما در این جریان را می‌توان در سه محور اصلی مطرح کرد: 1. متن و منبع مکتوب؛ 2. مؤلف کتاب؛ 3. چگونگی انتقال کتاب. عرضه کتاب بر امام و تأیید آن، مقبولیّت کتاب نزد محدّثان و مدارس حدیثی، شهرت کتاب و موافقت با کتب معیار را می‌توان از جمله نشانه‌‏هایی برشمرد که ارتباطی مستقیم با متن و منبع مکتوب داشته است.^۵

گزارش‌‏های متعددی در باره عرضه کتاب حدیثی بر ائمه _ افزون بر عرضه احادیث منفرد^۶ _ و پرسش از اعتبار آنها وجود دارد. این عرضه و پرسش حتی آثار منسوب به امامان را نیز شامل می‌شده است. این گزارش‌‏های متعدد نشان از وجود سازوکاری میان شاگردان ائمه برای اطمینان به صدور احادیث موجود در این کتاب‌‏های عرضه شده دارد که همین محتوای تأیید شده از سوی ائمه مورد توجه محدّثان دوره‌‏های پسین نیز بوده است. در