78 ـ قضاوت

1

پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله:

۰.إِذا كَثُرَ الزِّنا بَعْدى كَثُرَ مَوْتُ الْفُجْأَةِ وَإِذا طُفِّفَ الْمِكْيالُ اَخَذَهُمُ اللّه‏ُ بِالسِّنينَ وَالنَّقْصِ وَإذا مَنَعُوا الزَّكاةَ مُنِعَتِ الأْرْضُ بَرَكاتِها مِنَ الزَّرْعِ وَالثِّمارِ وَالْمَعادِنِ وَإِذا جاروا فِى الْحُكْمِ تَعاوَنوا عَلَى الظُّلْمِ وَالْعُدْوانِ وَإِذا نَقَضُوا الْعُهودَ سَلَّطَ اللّه‏ُعَلَيْهِمْ عَدُوَّهُمْ... ؛^۱

۰.چون پس از من زنا زياد شود، مرگ ناگهانى زياد مى‏شود و چون كم فروشى كنند، خداوند آنان را به قحطى و كمبود مبتلا مى‏گرداند و چون زكات ندهند، زمين بركات خود مانند غلات و ميوه‏ها و معادن را از آنان دريغ مى‏دارد و چون در قضاوت ستم نمايند، بر ظلم و تجاوز يكديگر را يارى كنند و چون عهد و پيمان‏ها را بشكنند، خداوند دشمنشان را بر آنان مسلّط كند....

2

امام سجاد عليه‏السلام:

۰.قُلْتُ لِعَلىِّ بْنِ الْحُسَينِ عليه‏السلام اَخْبِرنىِ بِجَميعِ شَرايِعِ الّدينِ، قالَ عليه‏السلام: قَوْلُ الْحَقِّ وَ الْحُكْمُ بِالْعَدْلِ وَ الْوَفاءُ بِالْعَهْدِ؛^۲

۰.به امام سجّاد عليه‏السلام عرض كردم: مرا از تمام دستورهاى دين آگاه كنيد، امام عليه‏السلام فرمودند: حقگويى، قضاوت عادلانه و وفاى به عهد.

3 پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله:

۰.اَلسّابِقونَ اِلى ظِلِّ الْعَرشِ طوبى لَهُمْ قيلَ: يا رَسولَ اللّه‏ِ وَ مَنْ هُمْ؟ فَقالَ: اَلَّذينَ يَقْبَلونَ الْحَقَّ اِذا سَمِعُوهُ وَ يَبْذُلونَهُ اِذا سُئِلوهُ وَ يَحْكُمونَ لِلنّاسِ كَحُكْمِهِمْ لاَِنْفُسِهِمْ؛^۳

۰.خوشا به سعادت سبقت جويان به سايه عرش. گفتند: اى رسول خدا! آنان كيانند؟ فرمودند: آنان كه چون حق را بشنوند، بپذيرند و هرگاه حق از آنان خواسته شود، دريغ نكنند و براى مردم همان‏گونه قضاوت كنند كه براى خود مى‏كنند.

4

امام سجاد عليه‏السلام:

۰.أَمَّا حَقُ الْخَصْمِ الْمُدَّعِي عَلَيْكَ فَإِنْ كَانَ مَا يَدَّعِي عَلَيْكَ حَقّا لَمْ تَنْفَسِخْ فِي حُجَّتِهِ وَ لَمْ تَعْمَلْ فِي إِبْطَالِ دَعْوَتِهِ وَ كُنْتَ خَصْمَ نَفْسِكَ لَهُ وَ الْحَاكِمَ عَلَيْهَا وَ الشَّاهِدَ لَهُ بِحَقِّهِ دُونَ شَهَادَةِ الشُّهُودِ فَإِنَّ ذَلِكَ حَقُّ اللَّهِ عَلَيْكَ... ؛^۴

۰.امّا حقّ طرفى كه مدّعى توست اين است كه اگر در آنچه ادّعا مى‏كند او را بر تو حقى است دليلش را نشكنى و واخواهى او را باطل نسازى و به سود او با خود طرف شوى (كلاهت را قاضى كنى) و بر ضدّ خود حكم كنى و بى‏گواهى گواهان خودت گواه حقّ او باشى، زيرا اين حقّ خدا بر توست.

5

امام سجاد عليه‏السلام:

۰.وَ أَمَّا حَقُ الْخَصْمِ الْمُدَّعَى عَلَيْهِ فَإِنْ كَانَ مَا تَدَّعِيهِ حَقّا أَجْمَلْتَ فِي مُقَاوَلَتِهِ بِمَخْرَجِ الدَّعْوَى فَإِنَّ لِلدَّعْوَى غِلْظَةً فِي سَمْعِ الْمُدَّعَى عَلَيْهِ وَ قَصَدْتَ قَصْدَ حُجَّتِكَ بِالرِّفْقِ وَ أَمْهَلِ الْمُهْلَةِ وَ أَبْيَنِ الْبَيَانِ وَ أَلْطَفِ اللُّطْفِ وَ لَمْ تَتَشَاغَلْ عَنْ حُجَّتِكَ بِمُنَازَعَتِهِ بِالْقِيلِ وَ الْقَالِ فَتَذْهَبَ عَنْكَ حُجَّتُكَ وَ لَا يَكُونَ لَكَ فِي ذَلِكَ دَرَكٌ وَ لا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ... ؛^۵

۰.و امّا حقّ طرفى كه تو بر او ادّعايى دارى اين است كه اگر آنچه ادّعا مى‏كنى حقّ توست در گفت و گو براى بيان مدّعا (و در مطالبه خود از او) لطيف و آرام باشى، چه شنيدن ادّعا (از خواهان) بر گوش خوانده، دشوار و گران مى‏آيد؛ و دليل خود را با نرمى به او بفهمانى و به او مهلت دهى و بيانى روشن و لطيف‏ترين نرمش‏ها را بكارگيرى و كشمكش او با بگو مگوى خود، تو را از دليل آوردنت باز ندارد چندان كه دليلت از دستت برود و نتوانى جبرانش كنى و به جايى برسى. و لا قوّة الاّ باللَّه. (و نيرويى نيست جز به خدا)....

6

پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله:

۰.لَن تَزُولَ قَدَما شاهِدِ الزّورِ حَتّى يوجِبَ اللّه‏ُ لَهُ النّارَ ؛^۶

۰.هرگز شهادت دهنده به دروغ، قدم از قدم بر نمى‏دارد مگر آنكه خداوند جهنّم را بر او واجب كند.

7

امام صادق عليه‏السلام:

۰.خَيْرُ النّاسِ قُضاةُ الْحَقِّ؛^۷

۰.بهترين مردم كسانى هستند كه به حق، قضاوت كنند.

8

امام سجاد عليه‏السلام:

۰.اللَّهُمَّ فَكَما كَرَّهْتَ إِلَي أَنْ أُظْلَمَ فَقِني مِنْ أَنْ أَظْلِمَ؛^۸

۰.خدايا! همان گونه كه ظلم‏پذيرى را در نظر من ناپسند قرار دادى، مرا از ظلم كردن باز دار.

9

پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله:

۰.مَن صاحَبَ النّاسَ بِالَّذي يُحِبُّ أن يُصاحِبوهُ كانَ عَدلاً ؛^۹

۰.عدالت، آن است كه انسان با ديگران چنان رفتار كند كه دوست با او رفتار كنند.

10

امام على عليه‏السلام:

۰.ـ لِشُرَيحٍ ـ: ثُمّ واسِ بينَ المسلمينَ بوَجهِكَ ومَنطِقِكَ ومَجلِسِكَ، حتّى لا يَطمَعَ قَريبُكَ في حَيفِكَ، ولا يَيأسَ عَدُوُّكَ مِن عَدلِكَ ؛^۱۰

۰.ـ به شريح ـ فرمود: ميان مسلمانان در نگاه كردن و سخن گفتن و نشستنت برابرى را رعايت كن، تا نزديكانت به جانبدارى (ستم) تو اميد نبندند و دشمنانت از دادگرى تو، نوميد نشوند.