82 ـ حق الناس

1

امام سجاد عليه‏السلام:

۰.اَلذُّنوبُ الَّتى تُغَيِّرُ النِّعَمَ: اَ لْبَغْىُ عَلَى النّاسِ وَ الزَّوالُ عَنِ الْعادَةِ فِى الْخَيْرِ وَ اِصْطِناعِ الْمَعْروفِ وَ كُفْرانِ النِّعَمِ وَ تَرْكِ الشُّكْرِ قالَ اللّه‏ُ عَزَّوَجَلَّ: «اِنَّ اللّه‏َ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّى يُغَيِّروا ما بِاَ نْفُسِهِمْ...»؛^۱

۰.گناهانى كه باعث تغيير نعمت‏ها مى‏شوند، عبارت‏اند از: تجاوز به مردم، ترك نمودن عادت‏هاى كار خير و خوب و كفران نعمت و ترك شكر، زيرا خداوند عزّوجلّ مى‏فرمايد: «خداوند سرنوشت هيچ ملتى را تغيير نمى‏دهد، مگر اين‏كه خودشان تغيير روش دهند...».

2

امام صادق عليه‏السلام:

۰.اَلمُؤمِنُ اِذا غَضِبَ لَم يُخرِجْهُ غَضَبُهُ مِنْ حَقٍّ وَاِذا رَضِىَ لَم يُدخِلْهُ رِضاهُ فى باطِلٍ وَالَّذى اِذا قَدَرَ لَم يَأخُذ اَكْثَرَ مِمّا لَهُ؛^۲

۰.مؤمن چون خشمگين شود، خشمش او را از حق بيرون نبرد و چون خشنود شود، خشنوديش او را به باطل نكشاند و چون قدرت يابد بيش از حقّ خود نگيرد.

3

امام صادق عليه‏السلام:

۰.اِذا اَرادَ اَحَدُكُم اَن يُسْتَجابَ لَهُ فَليُطَيِّب كَسبَهُ وَ ليَخرُج مِن مَظالِمِ النّاسِ وَ اِنَّ اللّه‏َ لا يُرفَعُ اِلَيهِ دُعاءُ عَبدٍ و فى بَطنِهِ حَرامٌ اَو عِندَهُ مَظلِمَةٌ لاَِحَدٍ مِن خَلقِهِ ؛^۳

۰.هرگاه فردى از شما خواست دعايش مستجاب شود، درآمدش را حلال گرداند و از زير بار حقوق مردم بيرون برود. دعاى بنده‏اى كه در شكمش حرام باشد، يا حق يكى از خلق خدا به گردنش باشد، به درگاه خداوند بالا نمى‏رود.

4

سفيان ثورى:

۰.بَلَغَنى اَنَّ بَنى اِسرائيلَ قُحِطوا سَبعَ سِنينَ... فَاَوحَى اللّه‏ُ عَزَّوَجَلَّ اِلى اَنبيائِهِم: لَو مَشَيتُم اِلَىَّ بِاَقدامِكُم حَتّى تَحفى رُ كَبُكُم و تَبلُغَ اَيديكُم عَنانَ السَّماءِ و تَكِلَّ اَلسِنَتُكُم عَنِ الدُّعاءِ فَاِنّى لا اُجيبُ لَكُم داعيا و لا اَرحَمُ مِنكُم باكيا، حَتّى تَرُدُّوا المَظالِمَ اِلى اَهلِها فَفَعَلوا فَمُطِروا مِن يَومِهِم ؛^۴

۰.شنيده‏ام كه بنى‏اسرائيل به مدّت هفت سال دچار قحطى شدند... پس خداوند عزّوجلّ به پيامبرانشان وحى فرمود كه: اگر پياده به سوى من بياييد، آنچنان كه زانوهايتان ساييده شود، و [چندان دست به سوى آسمان دراز كنيد كه]دست‏هايتان به كرانه‏هاى آسمان برسد و [آن اندازه دعا كنيد كه]زبان‏هايتان خسته شود، دعاى هيچ يك از شما را نمى‏پذيرم و به هيچ گريه‏كننده‏اى از شما رحم نخواهم كرد تا آن گاه كه حقوق مردم را به صاحبان آنها باز گردانيد. آنان چنين كردند و همان روز، باران آمد.

5

امام صادق عليه‏السلام:

۰.اَلذُّنوبُ الَّتى تُغَيِّرُ النِّعَمَ الْبَغْىُ وَ الذُّنوبُ التَّى تورِثُ النَّدَمَ الْقَتْلُ وَ الَّتى تُنْزِلُ النِّقَمَ الظُّلْمُ وَالَّتى تَهْتِكُ السُّتورَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الَّتى تَحْبِسُ الرِّزْقَ الزِّنا وَ الَّتى تُعَجِّلُ الْفَناءَ قَطيعَةُ الرَّحِمِ وَالَّتى تَرُدُّ الدُّعاءَ وَ تُظْلِمُ الْهَواءَ عُقوقُ الْوالِدَيْنِ؛^۵

۰.گناهى كه نعمت‏ها را تغيير مى‏دهد، تجاوز به حقوق ديگران است. گناهى كه پشيمانى مى‏آورد، قتل است. گناهى كه گرفتارى ايجاد مى‏كند، ظلم است. گناهى كه آبرو مى‏بَرد، شرابخوارى است. گناهى كه جلوى روزى را مى‏گيرد، زناست. گناهى كه مرگ را شتاب مى‏بخشد، قطع رابطه با خويشان است. گناهى كه مانع استجابت دعا مى‏شود و زندگى را تيره و تار مى‏كند، نافرمانى از پدر مادر است.

6

پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله:

۰.رَحِمَ اللّه‏ُ عَبْدا كانَتْ لأَِخيهِ عِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ فى عِرْضٍ أَوْ مالٍ فَجاءَهُ فَاسْتَحَلَّهُ قَبْلَ أَنْ يُؤْخَذَ وَلَيْسَ ثَمَّ دينارٌ وَلادِرْهَمٌ فَإِنْ كانَتْ لَهُ حَسَناتٌ اُخِذَ مِنْ حَسَناتِهِ وَإِنْ لَمْ تَكُنْ لَهُ حَسَناتٌ حَمَلوا عَلَيْهِ مِنْ سَيِّئاتِهِ؛^۶

۰.خدا رحمت كند بنده‏اى را كه حلاليت بطلبد از برادرى كه به آبرو يا مال او تجاوز كرده، قبل از آن كه (در قيامت) از او بازخواست كنند، آنجايى كه دينار و درهمى نباشد، در نتيجه اگر شخص كار نيكى داشته باشد از آن بردارند و اگر نداشته باشد، از گناهان مظلوم برداشته بر گناهان او بيفزايند.

7

امام على عليه‏السلام:

۰.لا عَدْلَ اَفْضَلُ مِنْ رَدِّ الْمَظالِمِ؛

۰.هيچ عدالتى بهتر از بازگرداندن حقوق پايمال شده نيست.^۷

8

لقمان حكيم عليه‏السلام:

۰.يا بُنَىَّ اِذا دَعَتْكَ القُدْرَةُ عَلى ظُلْمِ مَنْ هُوَ دونَكَ فَاذْكُرْ قُدْرَةَ اللّه‏ِ عَلَيْكَ؛^۸

۰.فرزندم هرگاه قدرت، تو را به ظلم بر زيردستت فرا خواند، قدرت خدا را بر خودت به يادآور.

9

پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله:

۰.مَنْ حَبَسَ عَنْ اَخيهِ الْمُسْلِمِ شَيْئا مِنْ حَقِّهِ حَرَّمَ اللّه‏ُ عَلَيْهِ بَرَكَةَ الرِّزْقِ اِلاّ اَنْ يَتوبَ؛^۹

۰.هر كس چيزى از حقّ برادر مسلمان خود را نگه دارد [و به او ندهد]، خداوند، بركت روزى را بر او حرام مى‏كند، مگر آن كه توبه كند [و جبران نمايد].

10

امام سجاد عليه‏السلام:

۰.و اَمّا حَقُّ ذِى المَعْروفِ عَلَيْكَ فَان تَشْكُرَهُ وَ تَذْكُرَ مَعْروفَهُ وَ تَكْسِبَهُ الْمَقالَةَ الْحَسَنَةَ وَ تُخْلِصُ لَهُ الدُّعاءَ فيما بَيْنَكَ وَ بَيْنَ اللّه‏ِ عَزَّوَجَلَّ، فَاِذا فَعَلْتَ ذلِكَ كُنْتَ قَدْ شَكَرْتَهُ سِرّا وَ عَلانيَةً ثُمَّ اِنْ قَدَرْتَ عَلى مُكافاتِهِ يَوْما كافَيْتَهُ؛^۱۰

۰.حق كسى كه به تو نيكى كرده، اين است كه از او تشكر كنى و نيكى‏اش را به زبان‏آورى و از او به خوبى ياد كنى و ميان خود و خداى عزّوجلّ برايش خالصانه دعا كنى، هرگاه چنين كردى بى‏گمان در پنهان و آشكار از او تشكر كرده‏اى. سپس اگر روزى توانستى نيكى او را جبران كنى، جبران كن.