علامه طباطبایی در این باره می‏نویسد:

مؤلف (علامه مجلسی) _ رحمه الله _ در آرای اهل نظر در مباحث مبدا و معاد طعنی وارد نمی‏کند، مگر آن که به عین آن نظر یا شدیدتر از آن قایل می‏شود.‏.. او بر حکما در مورد نظرشان در باره مجردات طعن می‏زند، سپس همه خواص تجرد را بر انوار نبی‏ صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام اثبات می‏نماید و متوجه این مسأله‏ نیست که اگر وجود مجردی غیر از خدای سبحان محال باشد، حکم محال بودن آن به محض تغییر اسمش و نامگذاری آنچه فلاسفه عقل می‏نامند، به نور و طینت و مانند آن تغییر نمی‏کند.^۱

اما دو تعریف سوم و چهارم ملاصالح با دو تعریف اول و دوم علامه از عقل کاملاً سازگار است. ‏و هر دو، قوه نظری و عملی را مکمل یکدیگر می‏دانند.‏

محدوده کارآیی عقل

1. محدوده کارآیی عقل از نگاه ملاصالح

ملاصالح معرفت را موهبی، فطری و توقیفی و خارج از محدوده کارآیی عقل می‌داند و در ذیل روایت امام صادق علیه السلام که از ایشان پرسیدند:

المعرفة مِن صُنع مَن؟ قال: من صنع الله لیس للعباد فیها صنع.^۲

نظر اشاعره، معتزله و برخی امامیه را مبتنی بر نظری و اکتسابی بودن معرفت خداوند و این که خداوند آنها را مکلف به نظر و استدلال فرموده، باطل می‌داند و می‌گوید در این معنا روایات زیادی در حد تواتر معنوی وارد شده است. و منبع برخی از این روایات را بر می‌شمرد: مانند التوحید صدوق، المحاسن برقی و می‌گوید بر حسب منطوق و مفهوم، این روایات متواتر دلالت دارند که معرفت خداوند متعال توقیفی است و بندگان به تحصیل آن با نظر و استدلال تکلیف نشده‏اند و بیان و تعریف بر عهده خداوند است. اولاً، در عالم ارواح با الهام و ثانیاً، در عالم اجسام با ارسال رسل و انزال کتب و بر مردم است تا آنچه را که خداوند به آنها شناسانده قبول کنند.

سپس به بیان اختلاف اشاعره و معتزله در این که معرفت نظری نقلاً واجب است یا