علوم، از جمله حدیث نقش داشته _ منطقه خوزستان است. محدثان نامی زیادی در این خطه متولد شده و یا بخشی از زندگی علمی خود را در این خطه گذراندهاند.
خوزستان نام سرزمینی که در آغاز دوره اسلامی منطقه وسیعی را شامل میشده و در گذشته، از چند شهرستان بزرگ یا «کوره» تشکیل شده و هر کوره، چند شهر و شهرک و آبادی در اطراف آن داشته است. مقدسی (ق 4) این اقلیم را مشتمل بر «هفت خوره» (سبع الکور) میداند: شوش، جُندی شاپور (بین شوشتر و دزفول کنونی به سمت کوهستان)، تُستَر (شوشتر)، عَسْکَرُ مُکْرَم، ۱ اهواز، رامَهُرْمُز، دَوْرَق۲ (شادگان، هندیجان و ماهشهر کنونی). در دورههای مختلف، با تغییر حکومتها، گاهی شهر و منطقهای به خوزستان ملحق و گاهی از آن جدا گردیده است. به هر حال، در این نوشتار مراد از خوزستان منطقه جغرافیایی کنونی است که منطقه لرستان از آن جدا شده و آبادان و بهبهان به آن افزوده شدهاند.
نکته دیگر، این که خوزستان، قبل از اسلام به همین نام خوانده میشده و اهواز از مهمترین شهرهای آن بوده است. عربها، هنگام ورود اسلام به ایران، به تمام خوزستان، اهواز میگفته و به شهر اهواز، سوق الأهواز میگفتند. تا مدتها اهواز به جای خوزستان به کار میرفت و پس از آن خوزستان و اهواز به معنای شناخته شده امروزی و در جای خود به کار رفتهاند.۳ بنا بر این، اگر محدّثی در آن زمان اهوازی خوانده میشده، ممکن است ساکن اهواز کنونی بوده یا ساکن شهری دیگر از استان خوزستان باشد؛ چنان که به علی بن مهزیار _ که ساکن هندیجان، از توابع دَورق بوده _ دَورقی و اهوازی میگفتند.
دورههای حدیثی خوزستان
بر اساس میزان فعالیت محدّثان، به خصوص محدّثان شیعه، تاریخ حدیث خوزستان را میتوان به سه دوره زمانی «متقدمان، میانی و متأخران» تقسیم کرد. دوره متقدمان با ورود اسلام به خوزستان و فعالیت محدّثان شیعه و سنی آغاز و تا پایان قرن پنجم _ که
1.. عَسْكَرُ مُكْرَم شهری از نواحی خوزستان منسوب به مُکرم بن معزاء الحارث (معجم البلدان، ج۴، ص۱۲۳ - ۱۲۴). مقدسی در این باره مینویسد: حجاج بن یوسف را غلامی بود به نام «مكرم». چون او با سپاهش در اینجا فرود آمد و او را خوش آمد، مردم به گردش فرا آمده، ساختمانها ساختند. پس «عسكر مكرم» نام گرفت ( احسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ج۲، ص۶۱۲).
2.. احسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ج۲، ص۶۰۵ - ۶۰۶.
3.. معجم البلدان، ج۱، ص۲۸۴ - ۲۸۵؛ الأنساب، ج۱، ص۲۳۱.