اخلاقى (مكارم اخلاق) در پيدايش خصلت ارزشمند ايثار ، مؤثّر است ؛ ليكن مسئله اصلى ، اين است كه : اين خصوصياتى كه عوامل ايثار شمرده شده اند، چگونه در انسان تحقّق پيدا مى كنند ؟ و چه كسى به خاطر رغبت به ارزش هاى اخلاقى و نفرت از حرص و خِسّت ، و براى رعايت حقوق ديگران ، ايثار مى نمايد و خواست ديگران را بر خواست خود ، مقدّم مى دارد؟
بررسى دقيق براى پاسخ دادن به اين سؤال ، نشان مى دهد كه ايثار ، ريشه اى جز ايمان نمى تواند داشته باشد . تقويت صفات نيكويى كه به صفت ايثار منتهى مى شوند نيز تنها در سايه ايمان ، امكان پذير است . از اين رو ، در مكاتب مادّى ، سخن از ارزش هاى اخلاقى ، شوخى است و هدفى جز فريب دادن و گم راه كردن افكار عمومى ندارد.
بر اين پايه ، هر چه ايمان در وجود انسانْ تقويت شود ، به خصلت ارزشمند ايثار ، نزديك تر مى گردد و به فرموده امام على عليه السلام ، انسان ، در بالاترينِ مراتب ايمان ، ايثارگر مى شود ^۱ و به فرموده امام صادق عليه السلام ، مؤمنانِ كامل اند كه در سختى ، ديگران را بر خود ، مقدّم مى دارند ^۲ و هر چه ايمان ، كامل تر شود ، قدرت ايثارگرى در انسان ، افزون مى گردد تا به مرتبه ايثار جان و جانبازى مى رسد.

آثار ايثار

ايثار ، نقطه مقابل استئثار (انحصارطلبى) است . هر چه استئثار براى جامعه مطلوب انسانى زيانبار ، و براى وحدت و انسجام آن ، ويرانگر است ، ^۳ ايثار ، سودمند و سازنده است.

عوامل ايثار

در نضرة النعيم ، زير عنوان: «عواملى كه بر ايثار ، مساعدت مى كنند»، آمده است:
1 . تعظيم الحقوق: فإن عظمت الحقوق عنده ، قام بواجبها و رعاها حقّ رعايتها و استعظم إضاعتها ، و علم أنّه إن لم يبلغ درجة الإيثار لم يؤدّها كما ينبغى فيجعل إيثاره احتياطا لأدائها .
2 . مقت الشّحّ: فإنّه إذا مقته و أبغضه التزم الإيثار ؛ فإنّه يرى أنّه لا خلاص له من هذا المقت البغيض إلّا بالإيثار .
3 . الرَّغبة فى مكارم الأخلاق: و بحسب رغبته فيها يكون إيثاره ؛ لأنّ الإيثار أفضل درجات مكارم الأخلاق . ^۱
1 . بزرگداشت حقوق : اگر حقوق در نظر انسان ، بزرگْ داشته شود ، آن را كاملاً رعايت مى كند و به آن ، جامه عمل مى پوشاند و تباه كردن آن را ناگوار مى داند و مى داند كه اگر به مقام ايثار نرسد ، حقوق را چنان كه شايسته است ، رعايت نكرده است . بنا بر اين ، ايثارش را براى مراقبت از حقوق ، قرار مى دهد .
2 . نفرت از خسّت : هر گاه انسان از خسّت ، نفرت پيدا كند و آن را زشت بشمارد ، خود را به ايثار ملزم مى كند و راهى براى نجات از اين نفرت كينه آلود ، جز با ايثار ، براى خود نمى يابد .
3 . تمايل به مكارم اخلاقى : انسان ، بر حسب تمايل به خصلت هاى خوب اخلاقى ، ايثار مى ورزد ، براى اين كه ايثار ، برترين درجه خصلت هاى بزرگوارانه اخلاقى است .
به نظر مى رسد كه در ريشه يابى اسباب ايثار ، اين مقدار ، كافى نيست . درست است كه امورى مانند: بزرگداشت حقوق ، و بيزارى از بخل و رغبت به ارزش هاى