199
آسيب شناختِ حديث

21. خلط لغت و اصطلاح

معناى اصطلاحى، نتيجه تحوّل معنايى واژه نزد گروهي خاصّ ـ و نه همه عرف و اجتماع ـ است؛ بدين ترتيب که دسته‌اي از مردم يا دانشمندان يک علم خاص، معناى عرفى واژه اى را تغيير داده‌ و آن را براى معناى مقصود خود، به کار گرفته‌اند. اين معناى جديد، گاه تفاوت چشمگيرى با معناى اصلى و عرفى خود دارد و گاه ارتباط‌هايش را با آن حفظ کرده است. گفتني است معناي اصطلاحي مي‌تواند تنها در مواقع خاصي مقصود باشد و متکلم و نويسنده‌اي که واژه را در معناي اصطلاحيش به کار برده، همان واژه را در جايگاهي ديگر به معناي اصلي و لغويش به کار ببرد. بر اين پايه، دو گونه آسيب محتمل است: نشاندن معناي اصطلاحي به جاي معناي لغوي، و نشاندن معناي لغوي به جاي معناي اصطلاحي.


آسيب شناختِ حديث
198

خُمره

در احاديث فقهي نيز نمونه‌‌هايي در دست است. مي‌دانيم که سجده نماز، بايد بر زمين باشد، نه بر خوردني‌ها و پوشيدني‌ها و فرش و تسبيح و اين گونه اشياي ساخته دست بشر. با اين حال، امام صادق عليه السلام سجده بر «خُـمرَة» را جايز و حتي جزء سنّت دانسته است:
السجودُ على الأرض فريضةٌ وعلى الخُمرَةِ سنّةٌ.۱
شايد فارسي‌زبانان، گمان کنند که چون خمره از گِل ساخته مي‌شود، مي‌توان آن را خاکِ برگرفته از زمين شمرد و تکه‌اي از آن را مانند مُهر دانست. عرب‌زبانان هم ممکن است معناي امروزي و رايج «خُمرَة»؛ يعني «مايه خمير»، به ذهنشان خطور کند؛ در حالي که معناي ديگري هم دارد و همه فقيهان با کمک احاديث و قرينه‌هاي بسيار، آن را به درستي، به همان معناي ديگر؛ يعني «سجّاده‌ کوچکِ بافته‌شده از شاخه نخل خرما» ۲ گرفته‌اند. ايشان با استفاده از همين احاديث، سجده بر حصير را جايز دانسته‌اند.

1.الكافي، ج ۳، ص ۳۳۱، ح ۸.

2.ر.ک: ‌غريب الحديث، ابن سلام، ج ۱، ص ۲۷۷.

  • نام منبع :
    آسيب شناختِ حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    زائر
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 297166
صفحه از 320
پرینت  ارسال به