درس سيزدهم : دگرگوني زبان، بيان مجازي
اهداف درس:
شناخت تغييرات معنايي و دگرگوني بار ارزشي واژهها؛
بررسي چند نمونه از کاربرد تعبيرهاي مجازي در احاديث؛
آشنايي با تصويرسازي و شيوه فهم استعارهها.
22. تحوّل زبان
تغيير معناي واژه
زبان شناسان معتقدند که برخى از واژه ها در گذرِ زمان و تحت تأثير تحوّلات زمان و مكان، دستْ خوش تغييرات معنايى مى شوند. چه بسا مردم يک عصر، واژه اى را در معنايى به كار ببرند که پيش از آن، براى معنايى ديگر به كار مى رفته است؛ ولي چون اين تغيير، اغلب كُند و تدريجى است، متوجّه آن نمى گردند. در روش و مباني فهم حديث، بر اين نکته تأكيد ميشود که براي فهم واژههاي متن، بايد به كتب لغت اوّليه مراجعه کرد و کاربردهاي واژه را در فرهنگ معاصر زمان صدور احاديث کاويد؛ زيرا گاه لغويان متأخّر، به تغيير و تحوّل معنايى ِواژه راه نمييابند و به شيوه معمول دانشمندان علم لغت، معنا را در استعمالات عصر خود ميجويند.
در تحوّل زبان، گاه معناي نخستين واژه فراموش ميشود و معنايي ديگر و به صورت کامل، جايگزين آن ميشود و گاه از دو يا چند معناى واژه، يکي به جاي همه مينشيند و باقي چنان متروک ميشوند که هنگام شنيدن واژه، تنها اين معنا به ذهن ميآيد و بدون آنكه به معناى ديگرى بينديشيم، واژه را به همين معنا تفسير مى كنيم؛ غافل از اين كه اين واژه در عصر صدور حديث، معنايى ديگر نيز داشته و يا از نظر ارزشى، با مفهوم فعلى متفاوت است.
در حوزه حديثي اهل سنّت نيز به اين مسئله توجّه شده است. محمّد غزّالى (م 505 ه) در فصل «علم» كتاب إحياء علومِ الدين، واژه هايى همچون: علم، فقه و حكمت را بر شمرده كه معناى اوّليه آنها با معناى زمان خود او، متفاوت است. ۱ قرضاوي، از مؤلّفان معاصر، نيز با بررسى واژه «تصوير»، نتيجه گرفته است كه مفهوم لغوى آن در عصر جاهلى، شامل عكسبردارى در دنياى فعلى نمى شود و روايات حرمت تصوير، ناظر به اين فنّ جديد نيست. ۲