335
در پرتوِ حديث

او در پى تحقيق و كاوش در منابع ، بسيارى از كتاب هاى نوشته شده در اين زمينه را مطالعه كرد و سپس چنين اظهار نظر نمود :
و روايات در اين زمينه فراوان است و عالمان شيعه آنها را تدوين كرده و در كتاب هايشان آورده اند . محمّد بن ابراهيم ، مكنّى به أبو عبداللّه نعمانى ، از زمره اين مصنّفان است كه اين روايات را به گونه اى مبسوط و مفصّل ، در كتابى كه در باره غيبت نوشت ، آورده است و از اين رو ، ما نيازى نداريم كه آنها را در اينجا به تفصيل بياوريم . ۱
گزارشى كه نجاشى از كتاب به دست مى دهد ، نيز حاكى از اقبال راويان حديث به آن است . او كه خود از كتاب شناسان و گردآورندگان نسخه هاى اصلى است ، مى گويد :
أبو حسين محمّد بن على شجاعى را در مشهد عتيقه ديدم كه كتاب غيبت ، نوشته محمّد بن ابراهيم نعمانى را بر او قرائت مى كنند ؛ زيرا او آن را بر مصنّف كتاب قرائت كرده بود . ۲
سپس نجاشى مى گويد كه ، پسر شجاعى ، يعنى «أبو عبداللّه حسين بن محمّد» ، اين كتاب و ساير كتاب هايش را براى وى وصيت كرده است و سپس در پايان تصريح مى كند كه نسخه خوانده و مقابله شده ، نزد اوست.
نكته ديگر جهت اعتبار بيشتر بخشيدن به طريق نقل كتاب ، اجازه نجاشى از «أبوالفرج قنّانى» است . أبوالفرج محمّد بن على بن يعقوب بن أبى قرّة القنّانى ، راوى كتاب غيبت از كاتب آن ، شجاعى است ۳ . او با نجاشى ارتباط علمى داشته و اجازه روايت همه كتاب هاى خود را به او داده است . ۴
شيخ طوسى نيز اگر چه به وسيله أبو عبداللّه أحمد بن عبدون ، مشهور به «ابن حاشر» به

1.الارشاد ، ج ۲ ، ص ۳۵۰ .

2.فهرست نجاشى ، ص ۳۸۳ ، رقم ۱۰۴۳ .

3.غيبت نعمانى ، ص ۱۸ .

4.فهرست نجاشى ، ص ۳۹۸ ، رقم ۱۰۶۶ ، نجاشى در شرح حال او مى گويد : «كان ثقة و سمع كثيرا... أخبرنى و اجازنى جميع كتبه» او ثقه ، قابل اعتماد وحديث زياد شنيده بود... براى من روايت گفت و اجازه نقل همه كتاب هايش را به من داد .


در پرتوِ حديث
334

ثمانون» ، يعنى امام زمان هم اكنون هشتاد و اندى سال دارند ، كه اگر اين مقدار را به سال تولد حضرتش «255 يا 256» بيفزاييم ، تاريخ تأليف كتاب در دهه چهارم قرن چهارم هجرى تأييد مى شود .

اهميت و اعتبار كتاب

دفاع از انديشه مهدويت ، مبتنى بر سخنان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و جانشينان بر حق اوست ؛ زيرا غيبت ، از شاخ و برگ هاى مسئله امامت است و هر گونه دفاع از حقيقتش و هر نوع تلاش براى استوارسازى پايه هاى آن ، مى بايد در همان فضايى صورت پذيرد كه انديشه امامت شكل گرفته است . از اين رو ، گردآورى سخنان ائمه عليهم السلام در اين باره ، مهم ترين و اساسى ترين كار در اين راستاست. همان گونه كه در بخش پيشين ، «انگيزه نگارش» گذشت ، نعمانى به قصد چنين كارى ، معتبرترين و مفصل ترين تك نگارى در زمينه احاديث مهدويت را سامان داد و به تعبير مصحّح كتاب ، هيچ كتاب ديگرى هم سنگ آن نشد ، گرچه هم سطح با آن شد ۱ از اين رو ، كتاب نعمانى ، سنگ بناى تأليفات ديگر در باره مهدويت شد ، و از همان اوان تدوين ، مورد توجه و اعتناى راويان و عاملان قرار گرفت و به قرائت و نقل و نسخه بردارى از آن اقدام شد . نخستين عالم بزرگى كه از اين كتاب بهره گرفت و اهميت آن را گوشزد كرد ، شيخ مفيد ، آموزگار شيعه است . اين آموزگار بزرگ ، كتاب نعمانى را به عرصه پژوهش آورد و از اين رهگذر ، آن را در معرض استفاده معاصران و شاگردان بزرگ خود همچون سيد مرتضى و شيخ طوسى قرار داد ، تا آنان در كتاب ها و رساله هاى خود از آن بهره گيرند . شيخ مفيد ، خود ، با مشكل غيبت در نيمه دوم قرن چهارم هجرى روبرو بود و براى رفع شبهه ها ، پرسش ها و نيازهاى متعدد در اين زمينه ، به تأليف و تدريس و تبليغ روى آورد . آثار متعدد و كوچك و بزرگ به جا مانده از او در زمينه غيبت امام عصر (عج) ، به خوبى اهتمام اين عالم سخت كوش را نسبت به اين مسئله نشان مى دهد. ۲

1.غيبت نعمانى ، مقدمه مصحح ، ص ۷.

2.ر . ك : مقدمه تحقيق الفصول العشرة فى الغيبة ، تأليف شيخ مفيد و تحقيق فارس حسّون ، ص ۱۸ ـ ۲۰ ، محقق محترم ، ده مورد رساله و كتاب مستقل و غير مستقل را در اين زمينه ذكر كرده است .

  • نام منبع :
    در پرتوِ حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 303362
صفحه از 410
پرینت  ارسال به