و شيخ حرّ عاملى در شرح حال او آورده است:
عالم ، ماهر ، فقيه ، محدّت ، مدقّق ، متبحّر ، كامل و جامع فنون عقلى و نقلى بود و به فضايل اخلاقى ، چون زهد ، عبادت و پارسايى هم آراسته و شاعر و اديب و نويسنده نيز بود. يگانه روزگار خويش و بى نظير در زمان خود بود. ^۱
اين تعريف و تمجيدها ، منحصر به عالمان شيعى نيست و برخى دانشمندان اهل سنت نيز ، او را ستوده اند.
شمس الدين جزرى مى گويد:
او بزرگ شيعه و مجتهد در مذهب جعفرى بود و پيشوا در فقه ، نحو و قرائت. او روزگارى دراز همراهم بود ، اما چيزى از او نشنيدم كه مخالف سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله باشد. ^۲
و شمس الائمة كرمانى مى نويسد :
مولاى بزرگ و دانا ، پيشواى پيشوايان ، صاحب فضيلت ها ، مجمع منقبت و كمال هاى فاخر و جامع علوم دنيا و آخرت بود. ^۳

روش تحقيق الدرة الباهرة

كتاب ، چاپ هاى متعددى دارد. يكى از آن ، چاپخانه حيدريه در نجف به سال (1288 ه ق ) و با تحقيق محمّد هادى امينى است و ديگرى ، چاپ آستان قدس رضوى در مشهد و به سال (1406 ه ق ، برابر 1365 ه ش ) است. اين چاپ را داوود صابرى تحقيق كرده و در تصحيح آن ، از همه نسخه هاى در دسترس سود جسته است ^۴ و از اين رو ، ما آن را نسخه اصل قرار داديم و نسخه جباعى را كه كهن ترين نسخه كتاب است ، نسخه سوم قرار داديم.
ما بر آنيم كه نقل هاى علّامه مجلسى در بحار الأنوار نيز مى تواند نسخه ديگرى فرض

كتاب هاى متعددى ، مانند الدروس ، البيان ، اللمعة ، الذكرى در فقه و العقيدة الكافية و تفسير الباقيات الصالحات در عقايد و المزار و الاربعون حديثاً در دعا و حديث ، روى آورد. برخى از كتاب هاى فقهى او ، تا اكنون نيز زنده و محور بحث هاى حوزه هاى علميه است ، مانند اللمعة الدمشقية و القواعد والفوائد و در حديث نيز ، عده بسيارى از عالمان ، نزد او به قرائت كتاب هاى حديثى پرداختند. ^۱ شهيد اول ، با اندوخته هاى علمى خود ، توانست بر هر دو حوزه حديث و فقه ، در هر دو مكتب شيعه و اهل سنت تسلط يابد و به صورت نمادى شركت شيعه در شام جلوه كند و همين امر ، موجب به زندان افكندن او و سپس شهادت مظلومانه وى در دمشق به سال (786 ه ق) شد.
شهيد را همه ستوده اند. استادان شيعى او ، همچون فخر المحقّقين و شيخ عبدالصمد بن ابراهيم ، استاد دار الحديث بغداد ، او را با وصف هايى همچون «مولانا الامام العلّامة الأعظم ، أفضل علماء العالم ، سيّد فضلاء بنى آدم» ^۲ و «الشيخ الامام العلّامه الفقيه البارع الورع ، الفاضل الناسك الزاهد» ^۳ ستوده اند و عالمان پس از او نيز وى را ستوده اند ، مانند محقق كركى گفته است :
شيخنا الإمام ، شيخ الإسلام ، ملك العلماء ، علم الفقهاء ، قدوة المحقّقين و المدقّقين ، أفضل المتقدّمين و المتأخّرين ، شمس الملّه و الحقّ و الدين ، مستكمل صفوف السعادة ، حائز درجة الشهادة؛^۴استاد ما و پيشوا و بزرگ اسلام ، فرمانرواى عالمان ، پرچم بر افراشته فقيهان ، اسوه محققان و مدققان ، برترين پيشينيان و معاصران ، خورشيد آيين و حق و دين ، كامل در همه شاخه هاى سعادت و رسيده به رتبه شهادت.
و شهيد ثانى نيز نوشته است: «استاد و پيشوا ، عالم ترين و كامل ترين ، خاتم مجتهدان و آيت خدا ميان جهانيان خورشيد محمّد بن مكى» . ^۵