135
درسنامه فهم حديث

داشتند و همه آنان با هم، يک وزنه و ثقل دين در کنار قرآن شدند. حديث ثقلين، مانند آيه تطهير، همه امامان را در يک عنوان و مفهوم، گرد آورده و لقب «اهل بيت» و «عترت» را زيبنده مجموع آنها کرده است. برپايه اين مبناي نظري، براي انتساب هر نظر به آنان، مي بايد همه ايشان را يک متکلم به شمار آورد و همان‌گونه که در باره يک متکلّم، همه سخنان او در باره يک موضوع و همه پاسخهاي او به يک سؤال مبناي فهم و بحث قرار مي گيرد و هيچ‌گاه بخشي از کلام او ملاک و معيار شناخت تمام مراد او نيست، در مورد امامان معصوم نيز اين نکته جاري است؛ هم بايد مجموع سخنان يک امام را درباره يک موضوع دانست و هم مجموع سخنان همه ائمه را درباره آن موضوع گرد آورد. اگر مسائلي همچون تقيّه و عدم امکان اظهار نظر آزاد امامي را در حالتي و وجود اين امکان را در حالتي متفاوت و يا براي امامي ديگر در نظر آوريم و به تفاوت سطوح فکري راويان بينديشيم، که چگونه امامان را در بيان حقايق محدود مي‌‌کرده است، و يا به تفاوتهاي ناخواسته گزارش راويان توجه کنيم و تقطيع و تحريف و تصحيف را به ياد آوريم، به آساني ضرورت گرد هم آوردن احاديث هم‌موضوع رخ مي نمايد. در اين صورت با يافتن نخستين متن درباره يک موضوع، فهم اوليه خود را از آن تمام ندانسته و آن را به معصومان نسبت نمي دهيم.
همه آنچه را گفتيم، اين حديث رضوي در چند جمله کوتاه، بهتر و با بلاغت تمام بيان کرده است:
إنّا إنْ تَحَدَّثْنا حَدَّثْنا بِمُوافَقَه الْقُرْآنِ وَ مُوافَقَه السنّه؛ إنّا عَنِ اللهِ وَ رَسُولِهِ نُحَدِّثُ وَ لا نَقُولُ: قالَ فُلانٌ وَ فُلانٌُ؛ فَيتَناقَضُ کَلامُنا. إنَّ کَلامَ آخِرِنا مِثْلُ کَلامِ أَوَّلِنا وَ کَلامُ أَوَّلِنا مُصادِقٌ لِکَلامِ آخِرِنا. 1

1.. همان، رقم ۴۰۱.


درسنامه فهم حديث
134

داشتن آنها به يک موضوع محوري است. بر اين اساس، مي‌‌توانيم احاديث هم‌مضمون و مرتبط با يکديگر را از احاديث ناسخ و معارض جدا کرده و بر اساس يک اصطلاح نو‌ساخته، آنها را «خانواده حديث» بناميم. ما در اينجا احاديث متعارض را از دايره بحث بيرون مي بريم، با آنکه احاديث متعارض، ارتباط تقابلي، محدودکننده و موثري بر فهم حديث دارند، اما چون هم‌مضمون و مشابه نيستند، جداگانه و در درس «احاديث متعارض»، به آنها و چگونگي تأثيرشان بر فهم حديث و مقصود گوينده حديث مي پردازيم.
بر اساس اصل هماهنگي ميان سخنان ائمه و پيوند گفته هاي آنان با يکديگر، مي توان چنين گفت که يافتن وکنار هم قرار دادن احاديث هم‌مضمون، چينش قطعه‌هايي از يک تصوير نامشخص است، که با نشاندن هر قطعه در جايگاه واقعي و درست خود، به سيما و نماي نهايي تصوير نزديک‌تر مي شويم.
بر اين اساس، در بازيابي احاديث هم‌مضمون، يافتن احاديثي که با حديث مورد نظر ما يکي از رابطه هاي تخصيص و تعميم، اطلاق و تقييد، و اجمال و تبيين را دارند ضروري است. ما در تعريف اين رابطه ها، از علم اصول فقه ياري گرفته و با آوردن چند نمونه، منظور خود را روشن‌تر کرده ايم. اما پيش از پرداختن به آنها، ضرورت تشکيل خانواده حديث و روش و موضع عالمان را نسبت به اين مسئله بررسي مي کنيم.

ضرورت بازيابي خانواده حديث

اهل‌بيت نور واحدند

امامان ما همه نوري واحدند ۱ و سخنان آنان تصديق‌کننده و موافق يکديگر است. امامان، در پي پيامبر خدا، تبيين دين و ترويج آموزه‌هاي آن را به عهده

1.. در منابع روايي ما، احاديث متعددي بر اين مطلب دلالت دارند. ر. ک: کفايه الأثر، ص ۷۱؛ المسترشد، ص ۶۳؛ غيبه، ص ۹۳، ح ۲۴؛ مقتضب الأثر، ص ۲۴؛ الصراط المستقيم، ج ۲، ص ۱۴۱؛ کشف الغمّه، ج ۲، ص ۸۶؛ الکافي، ج ۷، ص ۸۵، ح ۲.

  • نام منبع :
    درسنامه فهم حديث
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 396798
صفحه از 240
پرینت  ارسال به