ذِکْرِ اللهِ، قاسِيه قُلُوبُهُمْ وَ لکِنْ لا يَعْلَمُونَ. 1
به جز ذکر خدا سخن زياد مگوييد، که پرگويان در غير ذکر خدا، دلهايشان سخت است، اما خود نمي دانند.
اين دو حديث مي فهماند که نکوهش سخن فراوان، شامل ذکر خدا نمي شود.
سه.
دو حديث امام علي عليه السلام: «ثَمَرَه الْعَقْلِ مُداراه النّاسِ؛۲ثمره عقل، مداراي با مردم است»؛ و «عِنْوانُ الْعَقْلِ مُداراه النّاسِ؛۳سر‌لوحه عقل، مداراي با مردم است» هر دو مطلق هستند، اما به وسيله حديث «رَأسُ الْعَقْلِ بَعْدَ الدّينِ مُداراه النّاسِ في غَيْرِ تَرْکِ حَقٍّ؛۴رأس عقل پس از دينداري، مداراي با مردم است، بدون آنکه به ترک حق بيانجامد»، به مداراي حق مدارانه مقيّد مي شود.
اين نمونه‌ها به خوبي روشن مي کند که بازيابي و کنار هم نهادن احاديث مرتبط و مشابه تا چه حد در روشن شدن مقصود اصلي مؤثر است.
چکيده
o قرينه هاي منفصل کلامي در حديث، احاديث ديگري‌اند که مشابه و مرتبط با آن حديث و همگي ناظر به يک موضوع باشند.
o ميان احاديث هم‌خانواده، رابطه هاي متعددي مانند تخصيص و تقييد، برقرار است.
o تشکيل خانواده حديث، يعني يافتن اين احاديث و فهم نسبتهاي آنها با همديگر، براي فهم مقصود اصلي گوينده حديث.
o ضرورت جستجو از قرائن و تشکيل خانواده حديث از دو نکته ناشي مي شود:
